Navegación por
Etiqueta: divulgación

Libros de ciencia e viaxes

Libros de ciencia e viaxes

“Pola mañá cedo chegamos ao punto onde o canal Beagle se divide en dous brazos, e seguimos polo do norte. Aquí a paisaxe vólvese incluso máis espléndida ca antes”.

Charles Darwin, A viaxe do Beagle, 1839.

Ten sentido escribir un libro de viaxes en 2017? Hoxe que case todas nós coñecemos outros lugares máis ou menos distantes, e sobre todo, que a tecnoloxía nos permite coñecer case calquera lugar do planeta en tempo real, podería parecer que unha narración sobre lugares que se atopan a golpe de clic é superflua.

Xurxo Mariño conta en Terra: Ciencia, aventuras e sorpresas dunha viaxe arredor do mundo, un feito curioso sobre a selva amazónica: alí podes morrer de fame doadamente, no entorno con máis variedade animal e vexetal do mundo, se non sabes atopar alimento. As viaxes son un pouco o mesmo: dá igual canta variedade humana, natural ou arquitectónica te rodee, podes morrer figuradamente de fame se non sabes mirar. Todos coñecemos a alguén a quen as viaxes non parece que lle axudasen máis que a poñer selos no pasaporte.

No caso de Xurxo Mariño, é a súa mirada a que fai a viaxe, e poucas veces temos acceso ás reflexións dunha persoa que percorre o mundo e que o fai baixo o prisma do coñecemento cientifico. A deriva continental, a especiación, a vida vexetal e os diferentes climas son tratados, non como elementos meramente visuais, senón como o centro da propia viaxe e sobre os que se desenvolve un discurso moi alonxado do habitual ton descritivo ou evocador. Ao mesmo tempo que relata anécdotas e vivencias máis persoais, tamén explica detalladamente as bases de peculiaridades das paisaxes, da fauna ou da climatoloxía. Non hai chisco de romantización dunha experiencia que debeu ser fermosa pero tamén ás veces dura, como tamén se deixa entrever nas excelentes entrevistas para Praza e no blog da viaxe, Vagamundeando.

A viaxe de Charles Darwin no Beagle, entre 1831 e 1836, a grande aventura científica de viaxes. está tamén moi presente na crónica de Mariño. Neste caso, trátase dunha viaxe 2.0, con cámaras, tablet, GPS e redes sociais. Estou segura de que Darwin estaría encantado.

Para min, ler este Terra tivo extraño efecto: aprendendo sobre lugares nos que non estiven nunca, lembrei moi vivamente as lecturas de infancia e adolescencia que provocaron que quixera dedicarme, modestamente, á ciencia (ou polo menos a unha profesión técnica): A Orixe das Especies, Cosmos, A Expedición do Pacífico de Marilar Aleixandre, eran todos, dun xeito ou doutro, libros de viaxes, que marcaron un determinado xeito de achegarse ao descoñecido.

Por que divulgar

Por que divulgar

Hoxe emitiuse en Radio Galega a miña colaboración co programa de divulgación científica Efervesciencia, cos incribles Manuel Vicente e César Goldi. Falamos de psiquiatría e antipsiquiatría, de jazz e de cinema, así que creo que o programa mola bastante. Ademais, puxéronme xusto despois de Luís Sampedro, que fala da súa viaxe á Antártida.

Facendo auténtica arqueoloxía de internet, recuperaron un artigo meu en Cianuro nas Mazás sobre patoloxía neuropsiquiátrica en músicos de jazz, que xa tiña case esquecido. Nel, un neurólogo fai un percorrido pola vida de varios dos máis coñecidos intérpretes e autores da era dourada do jazz. Un artigo ameno, para público xeral, bastante alonxado do resto da súa produción, que conta con títulos tan trepidantes como Current and Emerging Potential of Magnetoencephalography in the Detection and Localization of High-Frequency Oscillations in Epilepsy. E moitos outros. Por que facemos divulgación? Por que Philip Pearl, que publica en Epilepsy Research, ou eu mesma, que vexo vinte pacientes ao día, decidimos dedicar parte do noso tempo á divulgación, e non ao pádel?

Programas como Efervesciencia, e iniciativas como Escépticos no Pub, Regueifas da Ciencia ou C4 Carral e Pint of Science, que aglutinan a diferentes profesionais en activo con interese pola divulgación, cumpren un papel esencial na creación de cultura científica. A ciencia ten un discurso técnico e hiperespecializado, dixirido a outros cientificos, e isto é necesario e natural, igual que o mecánico fala do carburador ou a miña perruqueira dime (cada vez que vou) que teño freezing. Pero máis aló diso, temos a responsabilidade de crear tamén discurso dirixido ao público non especializado, que consume, vota, come ou fai uso da sanidade pública e precisa coñecemento científico para facelo de xeito informado. Crer que a ciencia só interesa aos científicos é un erro no que non podemos caer, nunha sociedade profundamente complexa e tecnolóxica, na que moitas das nosas decisións dependen de cuestións científico-técnicas. Os científicos e os técnicos temos a responsabilidade de facer ciencia, si, pero tamén de difundir o seu coñecemento entre as persoas que, en última instancia poden beneficiarse delas, é dicir, todos e todas nós.

Escépticos

Escépticos

Estou enganchada ao programa “Escépticos”, da ETB.  Ademais de que é un programa impensable en case calquera tele, privada ou pública, no que a temática se refire, é unha obra mestra formal en varios aspectos: unha banda sonora espectacular escollida de entre os grandes éxitos do jazz e o swing mais clásico, un formato en dúas partes, coas opinións “da rúa” ao principio e despois a explicación dos expertos, e a deliciosa ironía de Luis Alfonso Gámez tratando con toda caste de magufos, iso si, con toda educación.

Ademais, tiveron o bo gusto de pararse en detalles como a cor corporativa amarela, supoño que en alusión ás supersticións asociadas a esa cor, ou que na grande maioría dos planos se vexan claramente os micros, os cables, aos técnicos, o tablet que leva o presentador na man… Resulta un recordatorio constante do que un programa ten de artificio tecnolóxico, e polo tanto non presenta a realidade, se non unha visión moi determinada e mediada da realidade.

O programa é altamente recomendable de por si, pero case tan interesante me parece o fenómeno que representa, e o contrafenómeno que se lle opón: a proliferación de voces escépticas e ateas en Internet, que se rebelan por fin abertamente contra a superstición do tipo que sexa, onde até hai pouco era case de mal gusto demostrar o teu desacordo co que entraba dentro do caixón desastre das “crenzas”, ou o que é peor, do “alternativo”.

Coido que é necesario aclarar que tipo de opinións caen baixo a definición de escéptico: aqueles que consideran (consideramos) que o método científico é o único método válido (si, o único) para explicar a realidade, e que para que algo sexa certo necesita probas fiables e cientificamente válidas, e canto mais extraordinaria sexa a afirmación, mais extraordinaria deberá ser a proba, como dicía o Mestre.  Así pois, o inimigo pode ser tanto as relixións organizadas como os movementos antivacinas, anti-antenas, anti-medicina ou diversas herbas do ramallo das terapias alternativas, sexa o reike, a homeopatía o as flores de Bach. Todos merecen por igual o azote do discurso racional e o cuestionamento público.

Non pensabamos que se ían render sen pelexar, pero sorprende a virulencia da resposta que atopan os escépticos nos autodenominados alternativos. En primeiro lugar, por suposto, a sempre socorrida identificación cos lobbies farmacéuticos ou os mecanismos estatais e polo tanto represores. Pero despois xa pasan directamente á descalificación persoal e incluso á ameaza velada, por suposto sen esgrimir ningún tipo de argumento para defender a súa postura. Sinxelamente, se non pensas como eles, es unha vendida ao capital, a Pfizer ou ás petroleiras, dependendo de con quen fales.  En resumo, en canto lles tocas un pouco a moral, ou os argumentos, a fauna alternativa comeza a comportarse como o que realmente é: unha seita.

De todas formas, o balance final de todo isto é positivo, porque contribúe e visibilizar as críticas ao pensamento anticientífico e tamén a poñer de relevo a escaseza argumental da que adoecen, se non son capaces de fiar un discurso mais profundo que o daquela pintada mítica de Ferrol (“Rafita, te vamos a matar”, lido con sotaque coruño) para apoiar as súas extraordinarias afirmacións.  Así que supoño que, como di a única parte que me gusta do Quixote, se ladran, é que cabalgamos.