Navegación por
Etiqueta: tecnoloxía

Enfermidades 2.0

Enfermidades 2.0

Esta semana tiven a sorte poder ver en Liverpool os Guerreiros de Terracota, nunha impresionante exposición de varias pezas do xacemento. Ademais do espectaculares que resultan os propios guerreiros, a montaxe da exposición daba moita información complementaria sobre a época, as crenzas e a cultura que xeraron en última instancia semellante obra funeraria. Unha das crenzas dominantes na dinastía Qin era o confucionismo, a escola filosófica fundada por Confucio no século V a.e.c. Basicamente, Confucio opinaba que antes era mellor. Falamos do século V, ollo. Para a nosa visión contemporánea, non hai moito “antes” ca iso. Pois Confucio rosmaba sobre os camiños, as pontes, e esa xuventude descarada e sen valores que está sendo corrompida por tanto progreso, que agora vas dunha aldea a outra en dous días escasos de marcha, e iso é unha bacanal e un sindiós.


Cada vez que aparece un fito tecnolóxico notable, que inevitablemente cambia aspectos das nosas vidas, saen os confucionistas involuntarios advertindo que tanta ponte, tanto camiño e tanto sistema de postas non é natural e non trae máis que corrupción e inmoralidade. No momento que nos toca vivir, teríamos que cambiar postas por apps de mensaxería e inmoralidade por enfermidade, e xa temos o cadro completo.

Se facemos caso aos medios de comunicación, semella que os trastornos mentais aparecen como fungos á calor da modernidade, que é unha época de vicio e desmadre comparable ao que lle tocou vivir ao pobre Confucio. Non me refiro á incidencia de trastornos mentais reais e coñecidos, como depresións, o cal daría para outro artigo, senón á hiperpresenza de supostos diagnósticos, non recoñecidos polas clasificacións internacionais, dos que se culpabiliza directa ou indirectamente á modernidade: síndrome de Peter Pan, adicción a internet, nomofobia (medo a esquecer ou perder o móbil)… Case cada semana algún xornal enche espazo con calquera destas fantásticas entidades que ningún psiquiatra diagnostica.

Hai uns días @deborahciencia falaba tamén da suposta “adicción a internet” no seu blogue, un trastorno que non existe e que non ten criterios diagnósticos que o avalen. Podemos falar de mal uso das tecnoloxías, ou de problemas psíquicos que levan a un emprego da rede desadaptativo, pero non de adicción. Xa co DSM-5 na man dende hai dous anos, segue sen incluírse ningunha desas supostas enfermidades.

1. Adicción a internet: unha adicción é unha conduta compulsiva de busca dunha substancia ou, no caso do xogo, de unha actividade. Os criterios que deben cumprirse para falar de adición, son a presenza de tolerancia (necesidade de incrementar a dose para lograr a mesma gratificación) e abstinencia (malestar intenso se non se realiza). No caso do xogo patolóxico ou ludopatía, por comparalo cunha adición non relacionada con substancias, está claro que os xogadores incrementan tempo, gasto e senten un intenso malestar se non poden xogar. No caso de internet é así? As persoas que empregan moito tempo en internet xeralmente fano por motivos laborais ou de ocio moi diversos, polo que xa de entrada é complicado cuantificar o tempo que se invirte. Por exemplo: se leo online ou escoito música, iso conta como tempo “en internet”. Que actividade tería que realizar? Que tempo sería “excesivo”? Outra característica das adiccións é a inversión de tempo que realiza o adicto, en detrimento doutras actividades. Non se observa que o uso de internet vaia en detrimento doutras ocupacións, en todo caso existen actividades que antes se realizaban off-line que agora poden desenvolverse na rede.

2. Adicción aos videoxogos: un recente estudo desmonta a existencia deste trastorno, relacionando un uso excesivo (entendido como problemático para outras esferas da vida) con dificultades de socialización ou ansiedade, polo que sería máis ben un síntoma ca un trastorno. Por outro lado, incluso a xente que xoga durante moitas horas, diminúe o tempo de xogo se é necesario, e non teñen “síndrome de abstinencia”.

3. Nomofobia: poñerlle o sufixo “fobia” é un xeito de darlle a calquera cousa un aire “científico” e que pareza que é unha fobia de verdade. Pois non. Calquera de nós pode sentise incómodo se deixa o móbil na casa, ou se deixa a carteira, pero a definición de fobia é: un medo irracional e irresistible. Está claro que isto non pasa.

4. Binge watching: si, xa hai quen está a falar de adicción ás series, atribuíndolles as mesmas características que ao xogo patolóxico: necesidade de consumo, diminución da calidade das relacións sociais, etc. Coma sempre, nin é certo, nin se lle parece. Cando vemos unha serie “do tirón” non deixamos de ir traballar por vela, nin necesitamos ver cada vez máis capítulos para que resulte satisfactorio, nin temos “síndrome de abstinencia”.

Os que vivimos os 80 lembramos perfectamente como daquela se falaba de “adicción á televisión” ou incluso ao teléfono (!), cousas que agora nos parecen ridículas. Se queredes un consello, evitade facer o ridículo con estas novas supostas patoloxías, porque agora, a diferenza dos 80, queda todo en twitter.

Imaxe: Black Mirror S03E03 (Nosedive)

Nictografía

Nictografía

A Inglaterra victoriana era un lugar frío. As novelas longas, as intoxicacións por braseiros que queiman mal, os cafés e vestir ben parece que foron consecuencias máis ou menos afortuadas deste feito indiscutible. Outro día falarei do ano sen verán (1816), as súas causas meteorolóxicas e a espectacular colleita literaria que produciu, pero hoxe centrareime noutro produto das noites frías e as calefaccións pouco eficaces moito menos coñecido: o nictógrafo.

Sacar as mans da cama para escribir de noite xa é incómodo de por si, para canto máis debía selo en 1891, cando a cheminea xa había un par de horas que non fumegaba e tiñas que prender antes unha vela. Iso pensaba Lewis Carroll, pero como el era un xenio, en lugar de resignarse aos dedos fríos ou a esquecer as ideas nocturnas, inventou o nictógrafo.

O aparatiño non tivo moito éxito, a pesar de ser tremendamente enxeñoso: consta dunha pequena táboa con incisións cadradas, cada unha das cales corresponde a unha letra. Isto permite marcar sobre o papel as que conforman cada palabra, identificándoas primeiro polo tacto. Parece un proceso lento e dificultoso, aínda que coa práctica podería perfeccionarse.

O gusto de Charles Dodgson pola tecnoloxía acada o seu punto máximo na súa labor como fotógrafo, o culmen do progreso técnico da época, pero tamén deixou outros inventos menos coñecidos, todos eles relacionados coa escrita, como un xogo de mesa precursor do Scrabble ou un organizador de selos. Máis consecuencias do frío británico: o sistema de correos e os xogos de mesa.

Aínda que Carroll o inventou para salvar este problema particular de dedos conxelados e frieiras, tamén pensou que podería utilizarse para que as persoas cegas escribisen as súas propias mensaxes, sen necesidade de ditar. Aínda que o alfabeto Braille foi creado en 1824 (tamén como método de lectoescritura nocturno para ser utilizado durante as guerras), Caroll debía de opinar que resultaba difícil de escribir, antes de existir a Máquina Perkins. O nictógrafo conta coa avantaxe clara da facilidade de uso, unha vez que se memoriza a posición dos signos na táboa.

Alguén que me coñece moi ben volveu hai pouco de Reino Unido con esta preciosa edición de Alicia nictografada. Aínda non fun quen de lela, pero se o consigo, contareivos como van as miñas habilidades para escribir sen mirar nas frías noites de Compostela.

Cita con Rama

Cita con Rama

Leis de Clarke

1. Cando un científico eminente pero ancián afirma que algo é posible, case seguro que ten razón. Cando afirma que algo é imposible, moi probablemente estea errado.
2. O único xeito de descubrir os límites do posible é aventurarse un pouco máis aló, cara ao imposible.
3. Toda tecnoloxía o suficientemente avanzada é indistingible da maxia

Se tres leis foron suficientes para Newton, modestamente decido parar aquí.

Profiles of the future,  Arthur C. Clarke, 1973 (ed. revisada)

Ser piloto da RAF, descubir a órbita xeoestacionaria, e que lle poñan o teu nome a un asteroide e a un dinosauro xa sería suficiente para considerar que tiveches unha vida do máis intensa e interesante. Pero se ademais resulta que escribiches ducias de novelas de ciencia ficción, e entre esas novelas están 2001: Unha odisea no espazo, e Cita con Rama, só podes ser Arthur C. Clarke.

Este verán relín 2001, que no seu momento me parecera menos impactante que a película, e descubrín un novo gusto por ela. O filme e a novela, escritos simultaneamente (non é un filme baseado nunha novela, como puidera parecer. Son dúas obras independentes baseadas na mesma idea), funcionan como unha historia clásica de ciencia ficción (a nave, o robot, os extraterrestres…) e a súa imaxe reflectida nun espello deformante. Todo aquilo que a pelicula ten de suxerente, impresionista e inquedante queda perfectamente clarificado e resolto na obra literaria, que aínda así resulta terrorífica, aínda que por outros motivos. Todo aquel que se pregunte que quere dicir 2001, o filme de Kubrick, non ten máis que ler a novela de Clarke para obter unha idea completa dos acontecementos que se narran. Iso si, non terá a experiencia íntegra a menos que vexa tamén a película.

Hoxe, porén, quería falar de Cita con Rama, a que foi durante moito tempo a miña novela favorita de ciencia ficción. Cita con Rama é o exemplo paradigmático de hard sci-fi: ciencia ficción “dura”, na que o progreso tecnolóxico xoga un papel fundamental. O inicio é sinxelo e case tópico: un asteroide descoñecido achégase á Terra e cando está o suficientemente próximo resulta ser unha xigantesca nave espacial. A civilización humana, que nese momento goza dun estado de paz mundial e colonizou os demais planetas do sistema solar, envía unha nave con tres cosmonautas para explorar este mundo en miniatura.

Spoiler: durante toda a novela, non se produce ningún contacto cos ramáns, os enxeñeiros da nave-mundo. A narración xira en torno a como se produce a gravidade artificial necesaria, a forma do océano interior, e as deducións sobre a natureza da especie extraterrestre a partir da súa tecnoloxía e a que debe ser a súa máxima expresión nesa Arca de Noé intergaláctica. Por outra banda, mediante a exploración deste obxecto, imos sabendo tamén cal foi a evolución da nosa propia civilización. Se en 2001: Unha odisea no espazo, a tecnoloxía figura en primeiro plano, pero a estrutura social semella tirada de Mad Men (os cosmonautas, dirixentes e científicos son homes, que deixan as súas familias na terra, e as mulleres son esposas, azafatas ou taquígrafas, unha organización que xa era anacrónica no ano 2001 real) en Cita con Rama é obvio que o cambio tecnolóxico tivo que producir tamén cambios sociais. As relacións humanas, os xeitos de organización social nun sistema solar completamente habitado, a medicina e incluso as relixións, sufren un cambio dramático, que imos descubrindo a medida que os científicos da misión Rama (dous homes e unha muller) exploran o asteroide artificial.

A ciencia ficción é perfecta para plasmar os nosos medos e as nosas ansiedades con respecto do futuro, a tecnoloxía e a sociedade, e tamén sobre o descoñecido, os outros, o exterior. Pero hai que ser un xenio como Arthur C. Clarke para saber transmitir o que ten o futuro de inquedante, pero tamén de luminoso e esperanzador.

Imaxe: Space Colony. Rick Guidice, NASA Ames Research Center. Public domain.