Navegación por
Etiqueta: ADN

A triloxía dos gatos (1) Orixes

A triloxía dos gatos (1) Orixes

Este é Canela, que xoga un papel moi importante nesta historia. Se pensades que a historia vai de durmir e tirar ao chan obxectos decorativos seguramente tamén, pero para o que nos ocupa, Canela é un pioneiro científico. Foi o suxeito escollido para comezar o Proxecto Xenoma Gatuno. Como o seu correlato humano, este proxecto, que comezou en 2007, tiña por obxecto decodificar e estudar todo o ADN deste animal, unha das dúas especies que acompaña ao ser humano dende a máis remota Antigüidade. Os michos teñen 38 cromosomas en lugar dos 46 humanos, pero iso non lles quita un ápice de complexidade. Os gatos domésticos descenden dos gatos africanos, pero este estudo demostrou que o primeiro contacto tivo lugar hai entre 13.000 e 10.000 anos en Oriente Medio. Logrouse pescudar o rastro xenético ata cinco femias que se asociaron cos humanos que comezaban daquela a cultivar cereais, nunha simbiose na que elas atopaban roedores arredor do gran almacenado polos humanos. A partir de aquí, emprenderon unha meteórica carreira ata establecerse por dereito propio como deuses de Exipto, status que actualmente conservan en cada unha das nosas casas e en internet.

Vassil, CC0, via Wikimedia Commons
Felix Silvestris Lybica, o antergo máis próximo do gato doméstico común

Curiosamente, déronse moi poucos cambios no xenoma felino coa domesticación. Ao contrario que os cans, que sufriron importantes cambios morfolóxicos diferenciándose dos lobos, os gatos permanecen fisicamente moi semellantes ao seu antergo o gato salvaxe africano. O que desvelou a decodificación do seu ADN é que a maior parte dos cambios producíronse a nivel cerebral, para permitirlles interaccionar con nós: son cambios que os fixeron máis amigables, máis confiados coas persoas e menos temerosos. Tamén serven para recoñecer as nosas crías e non atacalas e incluso para desenvolver condutas de apego e coidado. O resto da súa conduta mantense practicamente igual e de feito os gatos sen dono apáñanse bastante ben porque conservan o instinto e a capacidade de cazar. Parece que o can pagou moita máis peaxe evolutiva nesta simbiose, pero o gato salvaxe cumpría perfectamente o seu papel de exterminador de pragas, bóla adorable de veludo e divo máximo en xeral.

Lily, amiga da famila, diva máxima. Se tes sorte, hónrate coa súa presenza.

Do mesmo xeito, as diferenzas entre as razas gatunas son sorprendentemente modernas, e ata a Idade Media todos os gatos tiñan o pelo curto e atigrado do Felix Lybica. Así que se nos cae outro mito, o da bruxa medieval co gato negro. Para ter gatos negros tiñan que ser bruxas modernas. As outras variedades son aínda máis próximas no tempo, como por exemplo o persa, que aparece no século XVII e o gato sen pelo ou Esfinxe, creado nos anos 60 mediante selección artificial en (decepción) Canadá.

Nos últimos anos tamén caeu o mito de que os gatos son animais independentes e non senten apego polos seus compañeiros humanos. Diversos estudos amosan que os gatos experimentan tanto afecto polos seus humanos como lles acontece aos cans cos seus. Simplemente exprésano de xeito diferente. Tamén se descubriu que, en contra do que poida parecer, os gatos comprenden perfectamente o seu propio nome e outras palabras e ordes. Cando parece que non obedecen porque non lles dá a gana, efectivamente: entenden perfectamente pero non lles dá a gana.

Bibliografía

Pontius JU, Mullikin JC, Smith DR; Agencourt Sequencing Team, Lindblad-Toh K, Gnerre S, Clamp M, Chang J, Stephens R, Neelam B, Volfovsky N, Schäffer AA, Agarwala R, Narfström K, Murphy WJ, Giger U, Roca AL, Antunes A, Menotti-Raymond M, Yuhki N, Pecon-Slattery J, Johnson WE, Bourque G, Tesler G; NISC Comparative Sequencing Program, O’Brien SJ. Initial sequence and comparative analysis of the cat genome. Genome Res. 2007 Nov;17(11):1675-89.

Vitale KR, Behnke AC, Udell MAR. Attachment bonds between domestic cats and humans. Curr Biol. 2019 Sep 23;29(18)


Saito A, Shinozuka K, Ito Y, Hasegawa T. Domestic cats (Felis catus) discriminate their names from other words. Sci Rep. 2019 Apr 4;9(1):5394. doi: 10.1038/s41598-019-40616-4. Erratum in: Sci Rep. 2019 Sep 10;9(1):13265.

Epixenética: cargando xogo

Epixenética: cargando xogo

Na batalla final entre Darwin e Lamarck, claramente venceu Darwin. De feito, venceu tan completamente que dicir que alguén é “lamarckiano” equivale a dicir que non entendeu correctamente como funciona a evolución. A diferenza básica é o concepto de selección natural darwiniana: a idea de que os exemplares mellor adaptados a certas condicións ambientais sobreviven e reprodúcense máis. Lamarck, pola contra pensaba que o ambiente alteraba directamente as características dos diferentes individuos ao longo da súa vida. O pescozo alongado da xirafa sería produto dos continuos alongamentos das xirafas para chegar á comida, e este alongamento sería herdado polos seus fillos. Sería como pensar que os fillos dun culturista nacerían con hipertrofia muscular ou os dunha persoa amputada, sen un membro. Tal e como entendía Darwin a evolución, os cambios acontecidos no organismo dun individuo durante a súa vida non serán herdados polos seus fillos, porque non son cambios codificados xeneticamente.

Pero como nos filmes de terror, cando o malo parece que morreu pero xusto na última escena vemos que en realidade non é así, listo para a secuela, Lamarck tiña unha última carta na manga. Resulta que si hai cambios ambientais que afectan ao xenoma e que poden, polo tanto herdarse. Trátase sobre todo de cambios bioquímicos chamados metilación, que actúan modificando a expresión de certos xenes. As metilacións poden “apagar” ou “acender” os xenes, ou regular a intensidade coa que se expresan.

Esta idea da herdanza a través do ADN, aínda que na realidade implica cambios moi sutís e moitas veces perceptibles só a nivel estatístico, resulta tremendamente suxestiva. Utilizouse en numerosas pseudociencias que afirman que os traumas e as memorias familiares afectan aos fillos, e polos partidarios de todas as formas de reencarnación. Pero como onde mellor quedan este tipo de cousas é na ficción, onde mellor se plasma esta idea, levada ao seu máximo expoñente, é na trama do videoxogo Assassin’s Creed. Nel, unha misteriosa organización crea unha máquina, o Animus (plural, Animi) que “activa” as memorias e capacidades dos antergos do usuario que a emprega, supostamente arquivadas no seu código xenético. Os personaxes do videoxogo viaxan deste xeito ao pasado, “habitando” o corpo do seu antepasado e posuíndo os seus recordos e habilidades, pero mantendo os seus coñecementos do tempo presente. Ademais, é posible cargar arquivos externos na máquina que nos fornezan coñecementos e habilidades extra, un pouco ao xeito da saga Matrix. A miña volta de parafuso favorita é aquela na que unha das personaxes é quen de acceder ás vivencias da súa sogra, pertencente a unha organización secreta nazi da II Guerra Mundial, a partir do ADN do seu fillo. Por que non?

O Animus. Comodísimo.

O único pequeno problema do Animus é que a exposición prolongada parece activar restos de ADN inactivos dos teus antergos, cando te atopas fóra do dispositivos, o que ocasiona alucinacións visuais das vivencias do pasado, recordos alleos que se confunden cos propios e outros desaxustes semellantes ao estrés postraumático.

Dende logo, non parece que a epixenética actúe como no videoxogo, e unha cousa son os procesos de metilación e outra moi diferente procesos neurobiolóxicos como a memoria, que se codifican nas redes neuronais e non no ADN. Aínda así, o espírito do Animus implica unha intuición xenial de que non todo é como pensabamos na evolución, e que certas vivencias dos nosos pais si poden afectarnos, de xeito subtil, a través de complexos mecanismos bioquímicos que alteran o ADN.

A foto 51

A foto 51

Se lle preguntamos a calquera persoa quen descubriu o ADN, por unanimidade a resposta será Watson e Crick, e posiblemente moita xente incluso saiba dicir que polo seu descubrimento recibiron o Nobel de Medicina en 1962. Porén, a verdadeira historia da dobre hélice inclúe a unha científica nova, unha foto roubada e un college que non permitía a entrada das mulleres na sala común cos seus compañeiros investigadores.

Rosalind Franklin tiña 31 anos cando entrou a traballar no King’s College de Londres, no equipo dirixido por Maurice Wilkins. Traballaba na técnica de difracción de raios X, que lle permitiría obter a imaxe da hélice de ADN coñecida como Foto 51, que confirmaba a súa estrutura helicoidal. Todas as informacións ao respecto fan fincapé no difícil carácter de Franklin (non quería levar café e madalenas aos seus colegas?) e á mala relación que mantiña con Wilkins (era un pouco quisquillosa e parecíalle mal que lle roubaran?) como un xeito de xustificación solapada do feito obxectivo: Franklin era unha investigadora brillante nunha institución fortemente machista, e Wilkins fixo un uso do traballo dela ilexítimo e desleal, que nunca acontecería de tratarse dun home, ao amosarlle a foto 51 a Watson sen o seu coñecemento.

Despois, todo se converte nun cúmulo de escusas de patacón para tapar o feito de que Watson e Crick pasasen a ser unha especie de Rolling Stones da ciencia e a Franklin non a coñezan nin no salón da súa casa: que se morreu moi nova e o Nobel só se outorga a persoas vivas, que se despois adicouse ao importante pero pouco vistoso campo da viroloxía (porque Wilkins ninguneouna sistematicamente ata expulsala do eido da investigación do ADN?), que se a súa carreira foi en realidade moi curta, xa que morreu traxicamente con só 37 anos dun cancro ocasionado probablemente pola radiación dos raios X cos que traballaba… O feito obxectivo é que, con Nobel ou sen el,calquera home que fixese un descubrimento comparable sería mundialmente coñecido e recoñecido, independentemente dos galardóns académicos que recibise. Nótese que estamos a falar da década dos 50 e 60, non do século XIX, e do King’s College de Cambridge, non dun escuro laboratorio privado nun rocho.

Se fose crente, que non o son, gustaríame poder imaxinara a Rosie á dereita de Marie Curie, indignadas ambas polo trato que aínda hoxe reciben as mulleres en moitos eidos da investigación, pero como penso que a única inmortalidade que podemos acadar é o recoñecemento póstumo do noso traballo, aquí deixo o meu pequeno gran de area á recuperación da obra e da memoria esquecida de Rosalind Franklin. E xa sabedes cal é a resposta correcta cando vos pregunten quen descubriu o ADN.

Estratexia Evolutivamente Estable

Estratexia Evolutivamente Estable

“Unha galiña non é mais ca un medio do ovo para crear mais ovos”

Falaba no anterior post R.R. sobre Richard Dawkins, a quen eu coñecía non tanto como insigne ateo (ou brigth, que queda mais cool) senón como evolucionista de pro. Claro que unha cousa vai coa outra. A teoría do Xen Egoísta postula que a unidade básica da supervivencia dos mais aptos non é o individuo, senón o xen, e que os organismos non son senón máquinas que estes empregan para replicarse. Isto explica, por exemplo, as conductas altruistas cara membros da nosa familia, xa que comparten carga xenética con nós, ou o especismo, é dicir, que os individuos beneficien aos membros da súa especie a expensas doutras. Que nos dea mais pena un gato que unha mosca, porque está mais próximo xenéticamente a nós. Unha conducta que reporta beneficios para unha determinada carga xénica sobre outra diferente convírtese nunha EEE, unha estratexia evolutivamente estable, que se perpetuará xeración tras xeración porque serve aos maquiavélicos propósitos do xen: dominar o mundo (riso diabólico).

Nunha primeira instancia, esta teoría ten dúas lecturas complementarias : implica un determinismo xenético total, sen deixar sitio para a vontade individual nin para a autoconsciencia, e por outro lado unha visión totalmente aleatoria e digamos, non lineal da evolución. O ser humano non sería superior aos insectos, tendo en conta que as cascudas levan aí cen millóns de anos, ocupan todo o planeta e a súa carga xenética sobreviviu.

A min gústanme ou non as teorías un pouco en relación a como encaixen na miña forma, un tanto cínica, de ver o mundo. Neste caso, unha evolución sen unha fin, sen un obxectivo, gústame. Gústame porque un obxectivo implica unha dirección, unha dirección implica un plan e un plan implica algo ou alguén que o planifique. É un creacionismo disfrazado de evolucionismo, como un xeito de asumir a creación intelixente pero con mais voltas. E non. Grazas pero non, grazas. Igual é un pouco duro pensar que estamos aquí por casualidade, que isto non vai a ningures en concreto e que non somos o cumio, gloria e ornato da evolución, pero paréceme moito mais honesto. Ademáis, non cambia demasiado o feito de que estamos aquí, e imos pasar un tempiño.

A segunda parte, o do determinismo, non o vexo tan claro. Asumo que a intelixencia é un plus evolutivo, un xeito de adaptarse ao medio para un becho extraordinariamente feble e desvalido, pero unha vez que chegamos a ter autoconsciencia, non teño claro até que punto non nos estamos saíndo do curso normal da evolución. Para ben e para mal. Para ser altruísta con persoas ás que non coñecemos ou para cargarnos aos nosos familiares directos. É a intelixencia unha estratexia evolutivamante estable?

J.D. o ADN e o C.I.

J.D. o ADN e o C.I.

Flipei un pouco, a verdade, coas declaracións do Dr. Watson (que mágoa, xa só por chamarse así caíame simpático) sobre este tema da intelixencia dos negros e tal, porque cometía o erro de supoñer que o tipo que descubriu a cousa máis incrible da bioloxía debía ser unha persoa excepcional. Cometín ese erro, a pesar de estar farta de saber que o individuo concreto ao que lle dan o Nobel por algo así importa mais ben pouco, porque o descubrimento está aí, a piques de saír do forno, e só é cuestión de tempo que alguén poña unha luva e o saque.

Pensando un pouco mais, o que pasa é que J.D. debe de ser o típico avó cebolleta, contando as súas historias de cando fixo a mili en África e como venceu el só a tódolos compañeiros de batallón botando pulsos. É dicir, sobrevalora a súa obra. Vale que o ADN é un pedazo descubrimento, pero de aí a crer que se pode predicir polo teu código xenético se vas ser de kas laranxa ou de kas limón, se vas preferir os tíos ou as tías, paréceme un exceso.

Ademáis, está claro que J.D. non pillou o concepto de intelixencia tal e como hoxe se entende, comezando polo seu. Pensar que a intelixencia é un número que resulta dun test obxectivo semella case tan simplón como o do ADN gay. A tía co C.I. mais alto do mundo parece ser que vive recluída na súa casa vendo pelis dos anos corenta e sen case contacto humano. Así contado, semella mais unha tara que unha avantaxe. Non sei cal será o número máxico de J.D. (alto, supoño, ou non tiraría pedras contra o seu propio tellado) pero hai científicos brillantes polos mundos do señor con CIs normaliños. A intelixencia executiva, ou matemática, ou a capacidade memorística facilítannos a vida, pero non son “a” intelixencia, nin sequera a parte mais importante dela. Por outra banda, eu non me fiaría moito de que un test creado por brancos, señores de mediana idade na súa maior parte, sexa moi obxectivo nese sentido. Claro que como J.D. é casualmente un señor branco (xa non de mediana idade, e polo de hetero non poñería a man no lume) pois o concepto de C.I. acáelle como unha chaqueta de cara feita a medida.

O Dr. Watson non se enterou de que se descubrira outra cousa flipante en ciencia, e mais concretamente nas ciencias naturais: a estatística. Dende hai xa tempo abandonamos o determinismo para botarnos nos cálidos brazos da probabilidade, e o ADN non só non se libra, senón que é o primeiro afectado. O noso xenotipo determina susceptibilidades, frecuencias, posibilidades, non feitos. E para moitas cousas, nin iso. Independientemente do que avancemos, a estatística pono moi clariño: o 100% é unha cuestión relixiosa, e como J.D. é tan ateo coma min, debería revisarse, porque coido que lle está entrando o perigoso virus da fe.

Armas químicas

Armas químicas

Estes días son un foco de infección andante, unha arma química camuflada de rapaza corrente. Procurei non saír moito á rúa para non desencadear un Hiroshima gripal, pero aínda así témome que vai haber baixas. Se se puidera contaxiar selectivamente sería outra cousa, pero claro, sempre caen os teus seres queridos.

A parte boa é que puiden facer esas cousas que podemos facer cando estás enferma: quedar na cama ata tarde, chamar ao curro e dicir que non vas ir ( e que aínda por riba te compadezan) ver os programas rosas da tele sen sentirte culpable… A sensación de estar moderadamente griposa está moi próxima á pura e simple vagancia. Só o termómetro sinala a diferenza, que se sitúa en torno aos 37 graos. 37,5: enferma. 36,5: vagancia.

Ademáis, os virus son desacougantemente semellantes a extraterrestres invasores, con púas que se enganchan na superfice das células e arpóns que inxectan o seu maligno ADN para que se replique. Como Alien, que grima. E todo iso está pasando sen que eu me decate!! O meu organismo está librando unha batalla a vida ou morte ( ben, a moco ou morte) pero eu só percibo os danos colaterais. As células olfatorias que morren pola causa e a temperatura xenocida-virus. E os mocos.

O mais inquedante dos virus é que están na estreita liña que separa aos seres vivos das estruturas químicas. Un virus é un organismo? En esencia, non, porque non pode alimentarse nin reproducirse por si mesmo, só é un cascarón con ADN dentro. Pero algo tan diabólico non pode ser un simple conglomerado proteico. Algo que persegue activamente a súa propia perpetuación non é un ser vivo? Se cadra habería que mudar a definición para incluír aos virus (e de paso excluír a algunhas persoas) na lista dos organismos. Claro que aínda mais abaixo no nivel de complexidade están os prións, que nin sequera teñen ADN e tamén se autorreplican colonizando células, e son aínda mais inquedantes e marcianos.

Sen quitarlle o mérito a Aristóteles, a idea de facer caixiñas e meter nelas toda a natureza resulta cada vez mais inadecuada. Supoño que en parte as clasificacións son necesarias para adquirir e transmitir o coñecemento, pero chega un momento que é necesario abandonalas. Incluso a mais sinxela das distincións, entre “vivo” e “inerte” fai augas nas súas marxes.

Sería mellor tratar de representar a natureza como unha liña, un continuum sen fronteiras nin límites definidos. Un pouco mais complicado de comprender, pero mais útil.