Navegación por
Etiqueta: Física

Perpetuum Mobile

Perpetuum Mobile

Unha das poucas tradicións que manteño de xeito quase relixioso é subir cada ano na noria das festas da Ascensión. Subín tamén na famosa noria do parque Prater de Viena que aparece en O Terceiro Home, e no impresionante London Eye. Fascíname ese movemento lento e maxestoso, e o aire romántico e decadente das atraccións de feira. Nunha desas viaxes, mentres desfrutaba das vistas e maldicía a idea de poñer unha chaqueta de entretempo, escoitei unha conversa entre os ocupantes das outras cabinas:

– Por que ten motor esta noria? Porque co peso das cabinas que van para abaixo xa chegaría para facer que as outras vaian cara arriba, non?

-Pero pavo, non ves que se os que soben están máis gordos que os que baixan, xa non funciona?

Tratei de saltar ao baleiro para chegar a eles e explicarlles a segunda lei da termodinámica e por que non é posible o móbil perpetuo, estean máis ou menos fit os ocupantes da noria, pero como non me deixaron vóuvolo explicar aquí. Rapaces da outra cabina da noria da Ascensión, vai por vós.

Dende a Antigüidade clásica houbo infinidade de científicos e filósofos que trataron de construír un móbil perpetuo, unha máquina que, unha vez posta en marcha, nunca parase, porque era impulsada pola mesma enerxía que producía. Así que, de entrada, o da noria que se autopropulsa non é tampouco ningunha tontería. Grandes da ciencia como Leonardo da Vinci ou Robert Boyle deseñaron proxectos de dispositivos de movemento perpetuo. Xa en época moderna, Richard Feynman ou Nikola Tesla tamén se ocuparon desta cuestión.

Que é entón, o que fai que o móbil perpetuo sexa fascinante e, ao mesmo tempo, imposible? Imaxinade que se puidese crear unha máquina que xere máis enerxía da que consume (móbil perpetuo de primeira especie) ou incluso, sendo modestos, unha que non necesitase un aporte de enerxía constante para continuar funcionando, unha vez posta en marcha (móbil perpetuo de segunda especie). Todos os nosos problemas en canto a combustibles, contaminación e enerxía desaparecerían de golpe de inventarmos un motor autónomo ou un xerador infinito. Aínda cando se precisase unha cantidade enorme de enerxía para prendelo, ou cando a enerxía producida fose ínfima, seria virtualmente infinita.Isto fixo que, ao longo da historia, os intentos para logralo, e as fraudes para vendelo (con persoas pequeniñas agochadas dentro de caixas de madeira incluídas) fosen innumerables, aínda que Leonardo xa expresou o seu escepticismo ao respecto no século XVI. “Demasiado bo para ser certo”, din que dixo.

Pois si, é demasiado bo para ser certo, pero non foi ata 1824 cando se enunciou de xeito definitivo por Marcos Favela, aínda que posiblemente a formulación máis coñecida sexa a de Max Planck. O segundo principio da termodinámica o que postula é a irreversibilidade dos fenómenos físicos. Grazas (ou por culpa de) este principio, os vasos rotos non se recompoñen espontaneamente, e os ovos fritidos non se volven ovos crus, aínda que arrefríen. É dicir, os sistemas aumentan a súa desorde e perden enerxía de xeito irreversible, e só se manteñen en estadios máis elevados de organización se se achega enerxía externa. Un bo exemplo é a alta organización dos organismos vivos, que só poden manterse neste estado empregando enerxía do medio externo en forma de alimento e osíxeno, e aínda así só durante períodos moi breves de tempo. Esta desorde á que tenden os sistemas (e o universo enteiro en tanto que sistema que contén a todos os outros) chámase entropía. Como o universo é por definición un sistema pechado, que non pode tomar enerxía de ningún outro sitio para manter a orde, a entropía aumenta inexorablemente.

Como se aplica isto a clepsidras que verguen auga, rodiñas que xiran e norias que dan voltas? Unha vez que a noria é posta en marcha, vai perdendo enerxía inexorablemente conforme aumenta a entropía do sistema. Difunde enerxía en maior ou menor medida en forma, sobre todo, de calor mediante o rozamento das pezas entre si. Incluso nunha noria perfecta, co peso exactamente equilibrado e os compoñentes idealmente ben engraxados, este rozamento nunca será cero. Se existise unha noria que non perdese enerxía algunha, ou peor aínda,que a crease, ese infinitesimal exceso de enerxía podería quentar ou universo, a través de miles de millóns de anos, achegando enerxía extra ata que toda a materia fose unha inmensa estrela incandescente.

Hai situacións moi concretas, que acontecen no marco da mecánica cuántica e envolven partículas subatómicas e medidas de tempo como fentosegundos e picosegundos, nas que o segundo principio da termodinámica non se respecta estritamente, pero isto non ten nada que ver con norias e clepsidras.

Así que non, Elon Musk non vai inventar nunca un motor sen combustible, nin vai existir nunca unha noria sen motor, nin ides ter nunca un móbil, xa non digo perpetuo, senón que dure máis de tres ou catro anos. É a entropía,amigo.

Post scriptum: o Perpetuum Mobile tamén é unha forma musical, que consiste nunha reiteración de certas notas, cun tempo xeralmente rápido. Aquí vos deixo o delicioso Perpetuum Mobile de Johann Strauss

Enigmas e mestres cervexeiros

Enigmas e mestres cervexeiros

Cando era nena, pensaba que me gustaría chegar a ser moi velliña porque así tería máis probabilidades de presenciar o descubrimento de vida extraterrestre. Se estades imaxinándome como unha nena resabida e repelente, con aparato dental e lentes, a resposta é si. O caso é que parece que non vou ter que esperar a ser particularmente velliña (aínda que a idade que teño agora pareceríalle a total decrepitude ao meu eu dos cinco anos) para ver o descubrimento de vida alieníxena.

Cando digo vida, non me refiro a vida intelixente, e se cadra nin sequera a vida pluricelular complexa. Aínda que descubrir un planeta con animais e prantas exóticos sería espectacular, simplemente atopar vida bacteriana abriría miles de novos interrogantes e despexaría outros. Por exemplo, todos os seres vivos teñen que ter ADN, ou algo semellante? Todos replicarán do mesmo xeito algún tipo de código? E de ser así, sería un ADN cos mesmos compoñentes que o noso, ou completamente diferente? Ou nin sequera terá como base o carbono, e daí si que non sabemos o que pode saír? Iso só cunha minúscula bacteria.

O descubrimento do ano, o sistema planetario de Trappist-1 (un sistema planetario con nome de fabricante de cervexa, xa estou facendo a maleta para mudarme) é un paso adiante na busca de vida intelixente do máis prometedor, aínda que non sexa a antesala de noticia científica do século. Que posibilidades reais hai de que haxa vida nalgún planeta do sistema Trappist?

A FAVOR

  • Planetas rochosos semellantes á terra: sempre que se busca vida, asumimos que o que buscamos é semellante ao que coñecemos. Pode ser que exista vida en condicións extraordinariamente diferentes, pero o que sabemos seguro é que en planetas rochosos pode existir, porque o noso propio planeta é deste tipo. Trappist-1 conta con sete planetas deste tipo.
  • Riciños de Ouro: nin demasiado quente nin demasiado frío. A presenza de auga líquida é como o Santo Grial da busca de vida, e para iso é necesario que as temperaturas do planeta estean dentro da zona de habitabilidade ou Riciños de Ouro, aquelas que permiten que a auga non se conxele nin se evapore. Se as temperaturas son demasiado baixas, as moléculas non terán suficiente mobilidade para combinarse e crear as longas cadeas que sustentan a vida. Se son demasiado altas, estarán demasiado lonxe, en forma de gases, para combinarse. En Trappist, polo menos tres dos sete planetas están na zona de habitabilidade.
  • Proximidade entre os planetas: no sistema Trappist os planetas están particularmente preto, polo que sería incluso posible que se producise o fenómeno da panspermia, a sementeira de vida dun planeta cara a outro.
  • Atmosfera: as observacións parecen confirmar que os planetas deste sistema teñen atmosferas gaseoas, un factor esencial para que se poida formar vida, polo menos tal e como nós a coñecemos.

EN CONTRA

  • Acoplamento por mareas: os planetas de Trappist-1, debido á súa proximidade á súa fría estrela, sofren forzas gravitacionais moi intensas, que fan que ofrezan sempre a mesma cara á estrela, do mesmo xeito que sempre vemos a mesma cara da nosa Lúa. Isto implica unha cara do planeta en noite perpetua e a outra achicharrada por un día interminable. Existirían zonas de lusco-fusco ou sombras nas que a temperatura será menos extrema, pero esta caracterísitica complica realmente as cousas.
  • Radiación: a estrela de Trappist é pequena e fría, e as temperaturas tépedas son posibles porque os planetas están moi preto. Tanto, que o ano do máis cercano dura un día terrestre. Pero aínda que a temperatura sexa axeitada, esa cercanía fará que os planetas soporten unha radiación moi intensa procedente da súa estrela, unha anana vermella, que pode ser suficientemente letal como para imposibilitar a vida.
  • Campo magnético: como xa explicamos noutro post, o campo magnético é o que evita que a radiación da túa estrela te churrasque. No caso de Trappist-1, unha estrela vermella ultra-radiactiva, que os seus planetas teñan campo magnético, é aínda máis importante se buscamos vida. Por desgraza, a baixa densidade observada non suxire un núcleo ferroso fundido que sexa quen de producilo.

En calquera caso, sexa ou non Trappist o primeiro lugar no que a detectaremos, o descubrimento de novos exoplanetas rochosos case cada mes fai prever que xa non está moi lonxe, e que o universo estará, como dicía Carl Sagan, bulindo de vida.

Carl Sagan Cosmos dandelion

Imaxe: De NASA/JPL-Caltech – Catalog page · Full-res (JPEG · TIFF), Dominio público, https://commons.wikimedia.org/w/index.php?curid=56513807
Vera Rubin e a Materia Escura

Vera Rubin e a Materia Escura

O 2016 deixou moitas mortes notables no seu marcador, tantas que parece que o dirixiu George R. R. Martin, como el mesmo dixo. Non sabería dicir se o lamento máis por Bowie, Carrie Fisher, Umberto Eco ou por Neville Marriner, porque todos eles forman parte dun xeito ou doutro da miña vida. Hoxe veño falar dunha desas mortes notables, pero non é ningunha das anteriores. É unha persoa da que só se falou precisamente cando faleceu, e que parecía estar formada pola mesma materia que ela mesma descubriu: Vera Rubin estaba feita de materia escura.

A materia escura non emite nin reflexa luz, pero forma a maior parte do universo. A materia ordinaria, ou bosónica, que é a que compón todos os obxectos que coñecemos (galaxias, planetas e nubes de gas, e tamén a nós mesmas e ao noso entorno inmediato), só supón unha pequena porcentaxe da masa total do universo coñecido. O resto, simplemente non sabemos o que é, pero condiciona o xeito no que se comportan as galaxias e os cúmulos de galaxias. Se tratamos de aplicar a lei da Gravitación Universal ao movemento das grandes masas de estrelas, atopamos que falta materia para explicar as observacións. Pero moita materia. Posiblemente, máis da metade.

Outra característica da materia escura é que, ademais de ser transparente á luz visible, tamén o é a outras fontes de radiación. Non pode ser detectada nin no espectro das microondas, nin no de ningunha outra radiación coñecida. Poderías estar nun cuarto cheo dela e non notala de ningún xeito, porque non interacciona coas partículas das que estás composto.

Vera Rubin tamen resultaba transparente para o mundo académico. Ignoraron a súa tese de doutoramento, na que postulaba que, oes, igual nos falta mogollón de materia. Ignoraron tamén os seus intentos por publicar e tamén resultou indetectable para os señores que conceden o premio Nobel, que non consideraron que máis da metade do universo coñecido fose un descubrimento moi a ter en conta. Agora dirán, como de Franklin, que non deu tempo a concederllo, porque faleceu dramaticamente á xuvenil idade de 88 anos. Quen o ía agardar. Iso a pesar de sucesivos descubrimentos que viñeron confirmar as súas hipóteses, enunciadas nos anos 70 e tomadas en principio co escepticismo co que se recibe un traballo especulativo.

As mulleres somos como a materia escura. Somos o 50% do universo humano, pero resultamos indetectables en canto a premios e recoñecemento se refire. Non só temos máis dificultades de acceso á educación (Rubin non puido matricularse na Universidade de Princeton porque non aceptaba mulleres ata… 1975!), senón que, incluso cando salvamos todos os obstáculos, o noso traballo é ignorado ou adxudicado a algún colega que pasaba por alí e que estaba convenientemente dotado de cromosoma Y.

Non falamos nin sequera de establecer cotas nin de buscar activamente investigadoras, estamos pedindo algo moito máis básico: que non se ignore deliberadamente a contribución das mulleres á ciencia, ou a calquera outro eido do coñecemento. O problema, ademais, non está nunha mala fe nin nun machismo militante das institucións ou dos revisores das revistas, aínda que de todo hai. Simplemente, non nos detectan. Non existimos, somos transparentes en todas as frecuencias e a nosa materia non interactúa coa deles. Como a materia escura, non existimos, a pesar de ser o 50%.

Vacas sobre o CERN (II)

Vacas sobre o CERN (II)

(As vacas están enriba do túnel do colidor de hadróns só para que os humanos vexamos que non pasa nada. Que non se abre un furado negro e envía ás vacas cara outra dimensión a través do espazo-tempo, nin a enerxía das partículas provoca terribles mutacións). Este blog non garante que as vacas que aparecen arriba sexan xusto as que se atopan sobre o CERN. A cor e composición poden variar.

Continúo onde o deixei no post anterior, coa lista de prexuízos cara á ciencia actual para a que me da a escusa a enorme obra Paradigma e Tempo na física teórica. Porén, son consciente de que se neste libro aparecen todos estas ideas erróneas, é só porque ten máis de trescentas páxinas, e caben todas. En calquera artigo sobre ciencia que leades pola rede poden aparecer doadamente dúas ou tres…

4. Os avances tecnolóxicos son “subprodutos” do avance científico, pero o avance técnico non quere dicir que o coñecemento como tal avance na mesma medida. Erro de novo. O avance técnico está inextricablemente unido ao coñecemento científico, aínda que empreguemos aquel sen coñecer como funciona este. Como dixen antes, os sistemas de localización dos satélites, que fan funcionar os sistemas GPS de coches e teléfonos, son posibles só con ecuacións relativistas.

5. Os científicos conforman unha elite económica e social, e compórtanse como clase dominante no sentido marxista. Ademais de falso, resulta case cómico vendo o estado da investigación e os retallazos salvaxes nesta no estado. Os científicos non só non son unha elite económica senón que moitas veces nin sequera viven con comodidade, polo menos en Europa. É evidente que un grupo cun poder económico real pode facer máis presión en defensa dos seus intereses que o que fai a comunidade científica, que sempre é a primeira vítima das crises económicas e que moi frecuentemente ve como os seus consellos ou advertencias son ignorados pola clase política. Por outra banda, as clases realmente dominantes empregan os avances tecnolóxicos sen coñecer as teorías científicas que os fan posibles, empregando así á comunidade científica como grupo subalterno ao que explotar.

6. O pensamento cientifista é o paradigma dominante, como pensamento propio da clase dominante. É certo que a día de hoxe, por sorte, cada vez hai menos persoas que acepten sen crítica afirmacións de tipo dogmático ou máxico-místico. Nese sentido, poderíamos dicir que o pensamento científico gañou a batalla. Agora ben, se entendemos que debemos opoñernos ao pensamento científico porque penetrou en amplas capas da sociedade, ou porque é propio dunha determinada clase social, deixamos para as clases subalternas o pensamento supersticioso ou máxico-relixoso, o cal as convirte en máis subalternas e máis incapaces de defender os seus propios intereses, dado que a eficacia dos esconxuros e das rogativas para conseguir melloras materiais está escasamente comprobada, por moito que a certos ministros lles parezan boa idea.

7. Os descubrimentos científicos poden ser xulgados á luz da filosofía. Non necesariamente. A filosofía hai moito que deixou de ser filosofía natural, e os científicos hai moito que deixaron de prestarlle atención ao que a filosofía opina da súa labor. En parte, porque a filosofía dende Husserl abandonou tamén a discusión das explicacións do mundo que fornece a ciencia, enquistándose moitas veces en discursos baleiros sobre a existencia ou non da realidade, que non interesan á ciencia. Produciuse así un alleamento mutuo, no que os científicos ignoran, para o seu mal, á filosofía, e os filósofos lanzan diatribas contra a ciencia, que ningún científico se para a escoitar, porque non atanguen a ningún dos problemas reais cos que se atopan. Porén, algúns filósofos parten da revolucionaria premisa de que a realidade existe, dentro da corrente do realismo científico, pero non deben de ser o suficientemente cool para estudalos xunto con postmodernos de cabeceira.

8. Todo o desenvolvemento científico parte dun paradigma xudeo-cristiá occidental, polo que está lastrado, a causa do cal se recorre a conceptos como o de infinito ou o de “teoría do todo”. A ciencia, por suposto, nace nun contexto occidental de influencia xudeo-cristiá, pero nace precisamente contra este paradigma, non ao seu abeiro. Non podemos dicir que Galileo era cristián, aínda que el mesmo así o afirme, porque non podería dicir outra cousa sen correr un gravísimo risco. Ás veces esquecemos con asombrosa facilidade a implacable persecución ideolóxica que sufriu a ciencia por parte do cristianismo, tanto católico como protestante, e que explica sen xénero de dúbidas moitas aparentes contradicións de grandes pensadores. Por outra banda, o concepto de infinito, que tanto parece molestar ao autor, foi unha consecuencia matemática da teoría da relatividade que non só non foi aceptada de bo grao, senón que se tratou de eliminar por todos os medios durante décadas, ata que un dos seus correlatos cosmolóxicos, os furados negros, descritos e previstos por Karl Schwarzschild sobre unha ecuación de Einstein a principios de século, foron observados en 1969. A outra resonancia relixosa que atopa, a famosa “teoría do todo”, non é mais que un xeito medio cómico de referirse a un conxunto de ecuacións matemáticas que unifiquen as forzas electromagnéticas, nuclear forte e feble coa forza gravitatoria. Por tanto, nada metafísico nin “mitofísico”.

Non podo evitar pensar que o conflito entre filosofía e ciencia é un conflito xeracional. O problema é que agora os físicos son rapaces e rapazas de vinte e trintaepoucos con camisetas de Dr. Who, fans de Star Wars, Star Trek e Battlestar Gallactica, xogadores empedernidos de videoxogos, nerds a moita honra, e xa non estirados cabaleiros con traxe e garavata, que só vían mulleres nos laboratorios se lles traían o café. Non lles interesa en absoluto o que a xeración dos seus pais, criados case na mecánica clásica, ou como moito na relatividade, teñan que dicir sobre o seu traballo. E menos aínda se a crítica ven dende a filosofía, polo menos dende o paradigma absolutamente anacrónico da postmodernidade. Pero a xeración dos seus pais aínda está a dicirlles que metan a camisa por dentro, que senten a cabeza e que deixen de xogar con ese colidor de hadróns tan caro para ocuparse de cousas importantes. Sen decatarse de que non existe cousa máis importante.

Vacas sobre o CERN (I)

Vacas sobre o CERN (I)

Cando dubides, lembra que estás a empregar ecuacións relativistas para atopar esa rúa co GPS. A física moderna é dura, pero é ciencia. A cúantica é como o sushi, non vale para calquera padal, pero iso non quere dicir que non sexa exquisita. O colidor de hadróns non destruíu o planeta, pero serviu para atopar partículas que predicía a teoría de cordas, mentres as vacas suízas pastan sobre el. Que ti ou eu non coñezamos algo non quere dicir que sexa descoñecido.

A enorme obra de Basilio Lourenço Paradigma e tempo na física teórica, trata de como a física se converte en mitofísica despois dos anos 30 do pasado século, afastándose cada vez máis da realidade, e converténdose nun eido de ideas atoladas que comparten catro iluminados no CERN, sen que cheguen de ningún xeito ao resto da sociedade.

En primeiro lugar, celebro que se publique ensaio en galego, sobre todo se é ensaio sobre ciencia en galego. Digo sobre ciencia e non científico porque o autor renuncia dende a primeira páxina a calquera pretensión de falar sobre o desenvolvemento real da física actual. Tema, por outra banda, tan apaixonante como complicado, se non se é físico. Pola contra, decide falar sobre o paradigma científico, entendendo por tal o conxunto de ideas sobre as que pivota a ciencia actual, e en concreto a física.

Cando alguén di que vai falar sobre as ideas sobre as que funciona a ciencia bótome a tremer, porque a pesar de que son poucas e sinxelas (observación, hipótese, experimentación, comprobación, refutación ou confirmación) parece que todo o mundo teima en empregar conceptos tirados da filosofía clásica que se tratan de encaixar á forza nun tema que non lles é propio, con resultados desafortunados. Neste caso os que aparecen son democrático, intuitivo, elitista, materialismo, e o achado xenial, mitofísica.

A idea central da obra foi enunciada mil veces, pero como toda mentira, non por repetila mil veces se converte nunha verdade: a ciencia é un relato, unha forma mitolóxica de explicación do universo, propias das sociedades occidentais, que ocupa o mesmo lugar que outros mitos da creación noutros tempos e culturas. Neste caso, aplicado á rama da ciencia por excelencia, a física. Porén, en filosofía, pode que partir dunha premisa e desenvolvela sexa un xeito válido de argumentar, pero en ciencia a premisa é o primeiro que debe ser demostrado. Este argumento parte dunha serie de premisas profundamente erradas, polo que nada do fío argumental posterior pode ser correcto:

1. A ciencia non é democrática, e cada vez éo menos, polo que se volve menos verdadeira. Neste caso, a primeira parte do enunciado si é verdadeira: a ciencia non é democrática. Non se vota por maioría o que se acepta ou o que non, e se se empata non se vai a unha segunda volta. En ciencia acéptase aquilo que se demostra, entendendo por demostrar que unha tese é coherente coas observacións realizadas e que é capaz de realizar predicións de como se comportará un determinado acontecemento,experimento, etc. Por outra banda, non é democrática porque acadamos un nivel de especialización tal que é moi difícil que unha persoa sen formación específica nunha materia achegue algo de valor a esta. Neste sentido, a era do científico amateur rematou, para ben ou para mal. Por outra banda, polo menos en Europa, non é necesario un poder económico desmedido para cursar unha carreira científico-técnica, e vivimos no momento no que hai máis científicos vivos que o total dos que existiron na historia ata o momento. Se a democracia ten algo que ver coa cantidade, a ciencia é agora, non máis democrática, pero si máis accesible que nunca.

2. O coñecemento debe ser intuitivo, debe coincidir co que experimentamos na nosa vida cotiá. Como dixen, a era do científico aficionado rematou. A teoría da evolución ou a física newtoniana son intuitivas, a relatividade e a cúantica non o son. A natureza non está aí para que nós a comprendamos. Os nosos sentidos están deseñados pola evolución para sobrevivir no mundo do macroscópico, a escala do moi grande ou do moi pequeno moitas veces resulta anti-intuitiva, porque non contamos con instrumentos axeitados para percibila.

3. A física contemporánea é mitofísica porque forma un corpus de ideas pechado sobre si mesmo que non se corresponde con nada do existente na realidade. Erro. A física dos últimos cincuenta anos forneceu teorías extravagantes que despois foron comprobadas experimentalmente, baste poñer como exemplo os cuasicristais, sólidos de máis de tres dimensións (Nobel de química 2011 para Daniel Shechtman) ou o bosón de Higgs (Nobel de Física 2013 para Peter Higgs). De feito, a física actual puido comprobar experimentalmente teorías enunciadas hai varias décadas, cando os medios técnicos non era suficientes para deseñar os experimentos axeitados, pero os físicos xa chegaran aos desenvolvementos matemáticos que os demostraban. Dada a repercusión mediática do CERN e do descubrimento do bosón, resulta difícil non estar ao tanto das probas, así que só quedan dúas posibilidades: ou ben non se lles dá creto ou ben non se comprende o seu calado real.

Como isto vai para longo e estamos aínda comezando o ano, emplázovos para a segunda parte deste post, se queredes saber como remata. Igual inclúo un final trepidante con xiros inesperados de guión e un botón vermello que hai que pulsar cada 42 segundos…

Desplazamento cara o Vermello

Desplazamento cara o Vermello

O vermello é a cor da nosa era, no sentido máis amplo da palabra. Como a teoría relativista di que o Universo non pode ser estático, que ten necesariamente que expandirse ou contraerse (unha especie de lei de Murphy universal, camiñamos sempre cara un cataclismo) para que as leis da física teñan vigor, resulta que nos alonxamos vertixinosamente dos nosos veciños inmediatos do bloque galáctico, do centro dun universo supermasivo e superpoboado cara os tranquilos barrios residenciais da periferia. E tódolos nosos veciños fan o mesmo.

Cando un obxecto se alonxa de nós, as ondas lumínicas que recibimos del e que nos permiten velo desplázanse lixeiramente cara o estremo vermello do espectro. Nalgún intre dun futuro lonxano, as galaxias comezarán o camiño contrario, xuntándose até o Big Crunch final (ou inicial) e a súa luz cambiará, desplazándose cara o azul. A inmensa enerxía liberada pola explosión inicial esgotarase, e a forza gravitatoria (a forza azul) gañará a partida a favor da contración.

O efecto doppler tamén se produce co son, e fai que cando un son se achega a nós, sexa cada vez mais agudo, e cada vez mais grave cando se alonxa (eu probeino cun neno e un fonendoscopio e tamén funcionou: o berro é mais agudo cando o fonendo se achega e mais grave cando se alonxa).

Que vai ocorrer cando entremos na era do azul, no momento no que as galaxias comecen a aproximarse? O tempo do revés, os vasos recompoñéndose no aire despois de romperse? Supoño que non, pero quen sabe? Se cadra a orde temporal non se invirta, pero iso afecte dalgún xeito as leis que rexen o Universo. É posible a vida na Era Azul? Polo de agora, desfrutemos da vida na Era Vermella.