Navegación por
Etiqueta: neurociencias

Cerebro adolescente

Cerebro adolescente

Estou metida nunha lea que implica ir de xira por institutos e falar con moitos rapaces, e está a resultar unha experiencia divertidísima e moi estimulante, da que estou aprendendo un montón, pero cando o conto, a reacción case unánime é algo así como: “uf, adolescentes!”. Parece que estou contando que me apuntei voluntariamente para que me meteran nun tanque con escorpións, tipo Houdini.

Lembrades como erades vós mesmos con 15, 16, 17 anos? Eu recórdoo perfectamente, e por unha banda identifico completamente a miña personalidade e as miñas aspiracións naquela época, pero por outra teño a impresión de ser unha persoa completamente diferente. Esa vivencia debeu inspirar con facilidade mitos como o de Perséfone, a doncela infantil e ao mesmo tempo superpoderosa (e escurísima) deusa do inframundo. Ou as triplas deusas do norte de Europa, moza, muller e vella. Nos mitos clásicos, a figura do adolescente, ou da persoa que se atopa na transición entre a infancia e a idade adulta, sempre aparece rodeada dun halo case máxico, como máxicos debían de parecer os cambios tan rápidos que se operaban nesas etapas para as sociedades precientíficas.

O caso é que non é maxia, aínda que o pareza, e o cerebro adolescente experimenta unha serie de cambios relativamente bruscos e universais, que explican esta sensación de estrañamento que teñen algúns adultos ao tratar con eles, e que podemos ter nós mesmos ao lembrar esa etapa das nosas vidas. “Con 15 anos vólveste idiota”. Pois non, queridiños, non te volves idiota. Tampouco deixas de selo cando cumpres 30. O que pasa é que os cerebros de 15 anos non funcionan igual que os de 30. Por exemplo, a cortiza prefrontal, a parte do cerebro responsable da planificación e o control de impulsos, situada sobre os ollos, non está aínda completamente desenvolvida. Polo tanto, é difícil que unha persoa desa idade sexa quen de prever consecuencias ou facer planos a longo prazo coa mesma eficacia que alguén de máis idade. Por outra banda, ten lugar un proceso chamado “poda neuronal”, que como o seu propio nome indica, consiste nunha morte programada (apoptose) de certo número de neuronas, para permitir que as restantes establezan conexións máis eficaces. Se o queremos ver así, o cerebro infantil acumula información, pero na adolescencia comeza a organizala.

Outra característica desta fase é a mellora das conexións entre a amígdala, a área do cerebro responsable das emocións, e a cortiza prefrontal. Moitas veces achácase aos adolescentes que son ao mesmo tempo adultos intelectualmente pero infantís no plano emocional. Isto explícase porque ambas áreas están aínda en proceso de integración, e polo tanto a capacidade de manexo emocional non é aínda tan boa como o será despois (tamén hai moitos adultos que non lidan ben con estados emocionais intensos).

Ademais, toda a arquitectura de neurotransmisores cambia, e aumentan os que teñen que ver coa actividade, iniciativa e impulsividade, porque os adolescentes deben, dende o punto de vista evolutivo, comezar a facer cousas que non facían na infancia. O repertorio de novos comportamentos debe aumentar vertixinosamente para que o individuo madure e busque o seu lugar social (ás veces coa oposición, frontal e desesperada, dos pais) e isto conséguese a base de ensaio e erro, impulsado por uns circuítos de recompensa (as áreas do cerebro que fan que busquemos actividades satisfactorias e agradables) hiperactivados.

Todo isto tamén me fai pensar en que lles estamos pedindo a cerebros aínda inmaturos. Suponse que son anos nos que teñen que tomar decisións que van marcar o seu futuro por completo, como que estudar, ou se comezar a traballar. Por unha banda, os adultos continuamente repetimos a mensaxe de que son inmaturos, incapaces, impulsivos e desastres en xeral, que non saben gobernar a súa vida, pero despois queixámonos cando non son quen de tomar decisións importantísimas e con moitas repercusións, cousa, por certo, na que os adultos tampouco somos o que se di uns expertos. Teñen que explorar, probar e equivocarse, e dicímoslles continuamente que o fan mal. Que van á toa, que non son consistentes. Teñen que diferenciarse e construírse, e pretendemos que se comporten como nenos ou coma adultos, segundo nos convén en cada momento. Todo, menos recoñecer as particularidades destas etapas, e tamén as cousas boas que teñen, e que non está tan presentes noutros momentos da vida. A enerxía, o entusiasmo, a potencialidade, a espontaneidade. Non será que temos un chisquiño de envexa, un chisco só, cando dicimos o de “uf, adolescentes”?

Imaxe: The Fate os Persephone. Walter Crane, 1877.

Sinestesia

Sinestesia

Imaxinade que cada hora do día ten unha cor, ou que a palabra papel sabe dóce. Ou que o sabor do café é vermello. Durante moito tempo, pensouse que o fenómeno da sinestesia é exactamente iso que parece, un xeito metafórico ou asociativo de percibir a realidade. Dicir que o cinco é azul semella unha licencia poética un chisco surrealista, pero resulta que existen cerebros (é dicir, persoas) que realmente perciben así a realidade. As distintas categorías sensitivas conxúganse e actívanse en resposta a estímulos que os cerebros ordinarios (o meu e o teu) codifican con outras vías neuronais.

Aínda que o primeiro caso de sinestesia foi descrito en 1812 por Ludwig Sach, un estudante de medicina que era el mesmo sinestésico, durante moito tempo foi desprezado pola psicoloxía pola imposibilidade para obxectivalo. Como saber se alguén que di ter unha percepción sinestésica realmente “ve” os números de cores? Podería tratarse dunha asociación moi potente ou dunha imaxinación desbordante, ou incluso dunha percepción alucinatoria. De feito, non foi ata mediados dos anos 70 cando Aleksandr Luria expuxo o caso dun sinésteta incontrovertile: describiu un individuo cunha capacidade memorísica prodixiosa grazas ás súas capacidades sinestesicas, que actuaban como unha especie de “regra mnemotécnica” innata, algo parecido ao que facemos ao suliñar de diferentes cores, pero de serie. Posteriormente, deseñouse un test sorpredentemente simple para detectar sinestesia, porque moitos dos individuos con esta condición nin sequera saben que o son. Cando presentamos unha serie de números como a figura da esquerda, un sinésteta percibirá a figura oculta de xeito inmediato, ao contrario que as persoas con percepción normal, que non a detectan nunha primeira visión (teríamos que “buscar” os caracteres diferentes).

By Eurania – Own work, CC BY-SA 3.0, https://commons.wikimedia.org/w/index.php?curid=18905444

Por que hai persoas que ven sons ou escoitan cores? As distintas categorías sensoriais son codificadas por diferentes áreas cerebrais, por dicilo dalgún xeito, van por diferentes camiños. No cerebro dun sinésteta, estes camiños conflúen, únense e bifúrcanse. Ademais, as conexións son permanentes e estables no tempo: se o cinco sabe a laranxa, sempre saberá a laranza, e non a mazá, para esa persoa en concreto. Ademais, e para complicalo aínda máis, moitas persoas describen estados emocionais asociados ás percepcións. É dicir, que o cinco pode saber a laranxa e ser triste. Podería deberse a unha incompleta “poda neuronal”, un proceso que se dá durante a infancia e que reforza e fixa as diferentes vías neuronais. Se cadra hai persoas que manteñen as conexións que elimina a poda, e que conectan as diferentes áreas do cerebro que en xeral funcionan de xeito máis independente.

Se vos apetece experimentar a sinestesia, determinadas substancias, como o LSD, poden inducir experiencias parecidas, pero se ademais queredes evitar os molestos efectos secundarios, podedes seguir o exemplo de Neil Harbisson, o primeiro cyborg legalmente recoñecido. Neil naceu con cegueira para as cores, e implantóuselle un dispositivo intracerebral conectado a unha videocámara que transforma as cores que non pode ver en frecuencias audibles. Neil escoita as cores. Terá a SGAE algo que dicir ao respecto?

Imaxe: https://curiosity.com/topics/synesthesia-is-the-odd-condition-of-tasting-music-hearing-colors-or-seeing-flavors-curiosity/

Por que divulgar

Por que divulgar

Hoxe emitiuse en Radio Galega a miña colaboración co programa de divulgación científica Efervesciencia, cos incribles Manuel Vicente e César Goldi. Falamos de psiquiatría e antipsiquiatría, de jazz e de cinema, así que creo que o programa mola bastante. Ademais, puxéronme xusto despois de Luís Sampedro, que fala da súa viaxe á Antártida.

Facendo auténtica arqueoloxía de internet, recuperaron un artigo meu en Cianuro nas Mazás sobre patoloxía neuropsiquiátrica en músicos de jazz, que xa tiña case esquecido. Nel, un neurólogo fai un percorrido pola vida de varios dos máis coñecidos intérpretes e autores da era dourada do jazz. Un artigo ameno, para público xeral, bastante alonxado do resto da súa produción, que conta con títulos tan trepidantes como Current and Emerging Potential of Magnetoencephalography in the Detection and Localization of High-Frequency Oscillations in Epilepsy. E moitos outros. Por que facemos divulgación? Por que Philip Pearl, que publica en Epilepsy Research, ou eu mesma, que vexo vinte pacientes ao día, decidimos dedicar parte do noso tempo á divulgación, e non ao pádel?

Programas como Efervesciencia, e iniciativas como Escépticos no Pub, Regueifas da Ciencia ou C4 Carral e Pint of Science, que aglutinan a diferentes profesionais en activo con interese pola divulgación, cumpren un papel esencial na creación de cultura científica. A ciencia ten un discurso técnico e hiperespecializado, dixirido a outros cientificos, e isto é necesario e natural, igual que o mecánico fala do carburador ou a miña perruqueira dime (cada vez que vou) que teño freezing. Pero máis aló diso, temos a responsabilidade de crear tamén discurso dirixido ao público non especializado, que consume, vota, come ou fai uso da sanidade pública e precisa coñecemento científico para facelo de xeito informado. Crer que a ciencia só interesa aos científicos é un erro no que non podemos caer, nunha sociedade profundamente complexa e tecnolóxica, na que moitas das nosas decisións dependen de cuestións científico-técnicas. Os científicos e os técnicos temos a responsabilidade de facer ciencia, si, pero tamén de difundir o seu coñecemento entre as persoas que, en última instancia poden beneficiarse delas, é dicir, todos e todas nós.

Por que cremos en cousas raras (II): mito, metáfora e mentira

Por que cremos en cousas raras (II): mito, metáfora e mentira

Outra cuestión que se nos presenta frecuentemente é a da utilidade da crenza. Se a crenza falsa (relixiosa, supersticiosa ou sobrenatural) está presente en todas as sociedades humanas, debe servir para algo. Este “servir para” debería facer revolverse no seu asento a calquera darwinista de ben. O longo pescozo da xirafa “serve para” acadar as pólas máis altas? Iso soa a deseño intelixente ou o que é peor, a lamarckismo. En realidade, a maneira correcta de enfocalo é que as xirafas cos pescozos máis longos foron seleccionadas para sobrevivir. Non “serve para” nada. Co da crenza pode ser semellante. Pode ser que as crenzas non teñan unha “utilidade”, senón que máis ben doten dunha avantaxe ao individuo ou grupo de individuos que as xeneran.

1. Causalidade: COMO. Unha teoría ao respecto é que as crenzas responden á necesidade humana de atopar respostas. O noso cerebro funciona buscando causalidade, e cando non a atopa, invéntaa. En situacións nas que non existe posibilidade de achar a resposta real a certos fenómenos, os seres humanos inventan mitos acerca de deuses que provocan o raio, a chuvia ou fan medrar as colleitas. Buscan unha explicación causal, pero falsa. Dende este punto de vista, se a crenza tivo algún tipo de sentido evolutivo, hai xa tempo que o perdeu, porque xa non precisamos a Thor para explicar por que se produce o trono. Unha mágoa.

2. Causalidade: POR QUÉ. Hai outro tipo de relacións causais non tan obvias que teñen que ver, non con buscar unha relación errónea, senón con buscar causalidade alí onde non a hai. Podemos chegar a entender como se produce realmente o trono, pero nunca atoparemos unha resposta a por que lle pasan cousas malas ás persoas bóas. Ese tipo de causalidades, simplemente, non existen. Buscar un motivo en eventos aleatorios é moi propio do pensamento relixioso, e case todas as crenzas teñen as súas propias respostas. Nas relixións politeístas explícase moi ben polas liortas, alianzas e contraalianzas entre as distintas divinidades (a ofrenda que lle levaches a Afrodita era moito mellor que a de Artemis, hoxe non vas cazar nin un triste coello, pero vas ligar), pero no monoteísmo a cousa complícase. A teoloxía ten toda unha rama adicada ao “problema do mal” (se deus é bo, por que permite que sucedan cousas malas?) que trata de parchear con escaso éxito esta flagrante contradición. Polo tanto, neste segundo suposto, as crenzas poden ter unha utilidade, pero non soportan a proba do mínimo contraste lóxico.

3. DE CASUALIDADE: As crenzas aparecen como unha consecuencia aleatoria doutras características do cerebro humano que si son favorables evolutivamente. Particularmente, da linguaxe e da teoría da mente. A linguaxe fai posible que transmitamos unha grande cantidade de información entre individuos, sen que sexa necesario que cada un deles chegue por si mesmo a certa conclusión. Se un individuo atopa caza e o comunica, todo o grupo posúe esa información. Para que isto suceda, e necesario que o resto “crea” a información que se lle transmite. Polo tanto, a utilidade da crenza, entendida como dar algo por certo sen necesidade de comprobalo persoalmente, é evidente. Claro que isto pode dar lugar, nun segundo paso, a que asumamos como certas cousas que non o son, con tal de que teñan algunha avantaxe para o grupo, en termos de cohesión, identidade ou seguridade. Tamén se pode dar que, no medio de algún conxunto de regras míticas máis ou menos arbitrarias, exista unha delas que confire avantaxes, como por exemplo algunhas prohibicións alimentares. Dado que as persoas que forman esa comunidade non teñen xeito de saber cal é a norma que lles beneficia, todo o conxunto se perpetuará, e ademais daráselle unha explicación sobrenatural. Científicos como Stephen Jay Gould avogaban por esta última explicación, a crenza irracional como un subproduto (indesexado) da linguaxe e, secundariamente, da teoría da mente.

4. FAIME CASO: O último (e peor) motivo para crer é o medo. Se é certo que as crenzas irracionais están presentes en todas as épocas e culturas, non o é menos que tamén sempre serviron para atemorizar, controlar e manter un determinado (e inxusto) status quo. As relixións monoteístas e as súas leis salvaxes son as que nos quedan máis preto, pero o aparentemente inofensivo budismo tamén se empregou para someter e explotar poboacións enteiras, por non falar da pintoresca relixión hindú e o seu divertido sistema de castas. Aínda que non fose así, as relixións en tanto organización fomentan un tipo de pensamento pouco crítico e pouco orixinal, e reprimen, incluso fisicamente, a disensión.

En calquera caso, aínda que poidamos atopar unha utilidade positiva de determinada crenza, isto non afectaría á súa veracidade. Podes crer o maior disparate polos mellores motivos, e que ademais crelo sexa moi positivo para ti, e seguirá sendo falso.

Imaxe: Leda e o Cisne, de Antonio da Correggio. Cousas moi, pero que moi raras… Ou era unha pomba?

Test de Wada

Test de Wada

Unha das experiencias máis impresionantes que vivín estes últimos anos foi estar presente nun test de Wada. É unha proba que se realiza en quirófano para preparar a cirurxía da epilepsia. Como xa sabedes, a epilepsia é unha actividade anormal de certo grupo de neuronas no cerebro, que se xeraliza ao resto das células colindantes, como as ondas nun estanque. Dependendo de que áreas afecte, producirá convulsións, perdas momentáneas de consciencia, alucinacións ou estados de éxtase relixioso. Si, xa hai quen di que deus está no cerebro. No lóbulo temporal, concretamente.

Para eliminar esta actividade anormal, útilizanse fármacos anticonvulsivos, e en situacións extremas, ciruxía intracerebral. O problema da cirurxía é que as funcións cerebrais non están perfectamente delimitadas, e varían dun individuo a outro, así que sería doado afectar outras zonas que soportan funcións normais. Pode que o lugar que hai que eliminar controle a fala, a comprensión ou o movemento dun membro. Por sorte, o cerebro xeralmente ten un plan B, unha área no outro hemisferio que controla o mesmo aspecto, pero isto non é igual en todas as persoas. Unhas teñen o control máis repartido entre os dous hemisferios e outras case todo concentrado no mesmo. A isto chámaselle lateralización. Canto máis lateralizado, máis concentrado estará o control nun só hemisferio cerebral.

O hemisferio esquerdo pasa por ser o lóxico, o racional e o que se ocupa de todo aquilo que nos fai intrínsecamente humano. Para o dereito quedaría o sentimental e o emocional. Eu mesma compartía un tanto esta visión, ata que me convidaron a estar presente nun test de Wada.

No test de Wada estás desperto e perfectamente consciente, porque o cerebro non ten terminacións nerviosas para a dor, así que é suficiente con anestesia local externa. Do que se trata é de comprobar que fai exactamente a área que hai que extirpar, por se tocamos algo importante. Se o cerebro está moi lateralizado (ten poucas “copias de seguridade” no outro hemisferio), podemos ter un problema á hora de reseccionar unha área, porque non seremos capaces de recuperar a función. Polo tanto, o test constiste en anestesiar primeiro un hemisferio e despois o contrario, para ver canto da función se conserva. Como o paciente está consciente, pódeselle pedir que resolva operacións matemáticas, nomee obxectos e describa imaxes.

Así que alí estaba eu, embozada nunha desas batas de papel e subida nun tallo, tratando de que non se me movera moito o gorro baixo a mirada reprobadora da enfermeira, que xa me advertira antes que, como vira un só rizo asomar por debaixo, poñíame fóra. Cando anestesian o hemisferio esquerdo, pasa o esperable: o paciente continúa consciente e conectado co medio, pero non é quen de realizar operacións matemáticas sinxelas, por exemplo. Unha suma de 2+2 de repente vólvese imposible. O rapaz decátase, ademais, e aínda que lle advertiron antes de entrar do que ía pasar, está claro que debe de estar tendo unha sensación moi rara. Como se non fose suficiente estar esperto mentres che andan no cerebro, para aínda por riba notar que de súpeto non sabes sumar.

Ata aquí todo segundo o previsto. Pero o alucinante vén cando cambian e anulan o hemisferio dereito. O tipo volve saber sumar, si, pero… NON ENTENDE QUE É O QUE ESTÁ PASANDO. De repente trata de erguerse da mesa, fai comentarios banais sobre o quirófano ou sobre nós, e é dificilísimo que entenda que ten que contestar ás preguntas, aínda que cando o fai, as respostas son correctas. Non está desorientado. Non está alterado. Simplemente perdeu o contexto. Non comprende a situación nin como ten que comportarse, aínda que sabe perfectamente onde está, quen somos e que intentamos facer. Co hemisferio esquerdo anulado, perdeu a capacidade lóxico-matemática concreta, pero agora o que está a fallar é toda a información implícita, contextual, que todos e cada un de nós manexamos a diario. Se alguén lle chama a iso “intuición” ou “sentimento”, está a reducir ata a caricatura o que supón.

O neuro mírame divertido por sobre a mascarilla, porque se decata de que estou alucinando, pero tamén de que estou entendendo perfectamente o que acontece, e non é para nada o que a sabedoría popular nos suxire. Non se converte nun autómata con síndrome de Asperger e incapaz de amosar empatía. Convértese en alguén que non pode desenvolverse no medio de ningunha maneira. Sen sumar podes sobrevivir, pero como vas funcionar sen comprender o mundo ao teu arredor?

Cando por fin lle devolven ao pobre paciente o seu cerebro completo, lembra perfectamente que durante uns minutos non soubo sumar, pero non ten moi claro que foi o que pasou despois. Todo ese fluxo de información non tiña nada ao que ancorarse para permanecer na consciencia.

-“Como vai estar cando se lle pase de todo a sedación?”, pregúntolle ao cirurxán
-“Pensa na peor dor de cabeza que tiveras na túa vida… Multiplica por mil”.

Teoría da Mente (II): Neuronas Espello

Teoría da Mente (II): Neuronas Espello

Leonardo Fogassi era un científico con fame. Supoño que é o que ten traballar con macacos aos que se premia con comida. Aos científicos ninguén lles dá galletas cando descobren algo! Así que decidiu merendar cun dos plátanos que en realidade eran para os monos, pero esa tarde ían sobrados e xa non parecían interesarlles moito as recompensas froitícolas. Cando Leonardo pela o plátano, mentres o seu macaco o observa atentamente, a pantalla do computador que monitoriza a actividade cerebral do mono ilumínase. Cada vez que se repetía o movemento, o cerebro do animaliño reaccionaba como se fose el mesmo quen pelaba o plátano.

Rizolatti e Fogassi, que non buscaban para nada este resultado no seu experimento, chamaron a estas células que se iluminaban neuronas-espello. Gustaríame dicir que en honor a este blog, pero era 1992 e Internet aínda era cousa de catro frikis. A súa función aínda non está clara, pero todas as persoas que traballan en neurociencia andan alborotadas en torno a este descubrimento, porque semella que pode implicar cuestións como a empatía, a colaboración ou a identificación das emocións dos outros. É dicir, podería ser o substrato biolóxico da Teoría da Mente.

As neuronas espello en humanos só son unha hipótese, principalmente porque os neurocientíficos non adoitan ter amigos que se deixen cravar eléctrodos no cerebro para constatalo, pero hai abondosa evidencia indirecta sobre a súa existencia, que podedes consultar calquera día aquí, aquí e aquí. Parecen estar implicadas na comprensión da acción e do seu obxectivo, máis aló dos movementos implicados nela. Por exemplo, o macaco de Fogassi pode “entender” que el pela o plátano porque quere comelo, ademais de ver os movementos que realiza. Polo tanto, podería prever cal é o seguinte paso da secuencia. Isto ten unha implicación directa na xénese da teoría da mente, porque é o primeiro paso para entender o que acontece nunha conciencia que non é a nosa, e poder “poñerse no lugar do outro”. Calquera que teña can e que observe como xoga con nós, facendo “como se” nos atacase, entenderá que certos animais tamén posúen un certo grao de Teoria da Mente: o noso can sabe que é un xogo, e sabe que nós sabemos que nos ataca “en broma” e reaccionamos en consecuencia.

Todas as consecuencias da existencia das neuronas espello serán probablemente o tema da próxima década na investigación en neurociencias, pero eu creo que, ademais, van ter unha importante consecuencia colateral: se cadra temos que empezar a formularnos que é ser humano, se podemos considerar humanos tamén a outros animais ou se a autoconciencia non é unha cuestión de todo ou nada, se non que pode estar presente en diferentes graos ou de diferentes xeitos. Podería haber moitas maneiras de ser humano?

Sentimentos Intelectuais

Sentimentos Intelectuais

Hai pouco vinme envolta nunha discusión sobre a natureza dos sentimentos, e sobre o aparentemente contraditorio concepto de sentimentos intelectuais. Digo que me vin envolta porque comecei facendo un comentario sobre o que quería dicir o bo e vello  Jaspers con esta construción e descubrín que case ninguén cmpartía o que a me parecía obvio. A postura maioritaria era que os sentimentos eran fundamentalmente interpersoais, e polo tanto o de “sentimentos intelectuais” era algo en si mesmo antagónico e paradóxico, porque os sentimentos son irracionais e non teñen que ver co intelecto.

Sentinme completamente autista, esquizoide, becho raro, e repliquei timidamente: “pero moitas veces o que sentimos non é cara a unha persoa…” Debino dicir moi baixiño porque non obtiven resposta, pero despois quedei pensando que, que demo, moitos dos sentimentos mais intensos que eu experimentei na miña vida non tiñan que ver con outro ser humano, nin sequera con outro ser vivo, sen desmerecer a todos os seres vivos polos que sinto intensos afectos, positivos e negativos.

Pero non se me ocorre xeito mellor que o de sentimentos intelectuais (e por iso Jaspers é un prócer) para definir esa emoción do coñecemento, da aprendizaxe e da avidez polos descubrimentos novos. O fogonazo de entender de súpeto algo que até ese momento permanecía escuro, ou a curiosidade insaciable por un tema novo que nos apaixona son os equivalentes intelectuais, para min, do flechazo e do sentimento amoroso. E poden ser igual de intensos, poden provocar a mesma ledicia e a mesma frustración, aínda que se nos repita continuamente que o amor é un sentimento único e inigualable.

Dicía Castilla del Pino, e custoulle moitas críticas, que a morte dos seus fillos fora dolorosísima, pero non truncara o seu proxecto vital. Non acadar a cadeira universitaria si. Pódese entender isto como o fixo moita xente, como unha proba de frialdade e falta de amor e humanidade, ou mais ben como unha proba de sinceridade. O coñecemento, ou neste caso o recoñecemento dese coñecemento, poden ser a paixón de toda unha vida, e esa paixón pode ser igual ou mais intensa que unha paixón amorosa.

Produciuse un erro inesperado

Produciuse un erro inesperado

Cando tiña dez ou once anos, a miña profe de ximnasia (perdón, Educación Física) tiña un método de humillación pública favorito, que consistía en facernos subir por unha corda con nós e despois deixarnos caer sobre un montón de colchonetas. Supoño que en realidade non era tanto, pero a min parecíame altísimo. Parecíamo mentras subía, porque me mancaba nas mans coa corda, e parecíamo aínda mais cando tiña que saltar dende aló arriba. Pero saltaba, claro. Custárame demasiado desfacerme do estigma da chapona paquete como para botalo todo pola borda por unha corda de nós.

Así que alí estabamos, vendo como cada un de nós subía e caía dende o teito do ximnasio, cando unha das rapazas caeu cun golpe que soou especialmente seco e a profe achegouse algo alarmada (pregúntome até que punto aquel exercicio tipo marines era legal) e preguntoulle se estaba ben. E a nosa compañeira contestou cun galimatías incomprensible. Coma cando xogabamos a cantar en inglés de mentira, que en realidade non dicías nada, só imitabas o son.

Ao primeiro non nos decatamos do que pasaba, pero a mestra púxose lívida, volveu preguntarlle, sacudíndoa polos ombros, e ela volveu falar incomprensiblemente, e entón todos caímos na conta de que non estaba de coña, e sobre todo, de que non se decataba de que non estaba dicindo nada con sentido. Foi bastante arrepiante, así que non quero nin pensar como sería para a profe de adestramento militar, digo de educación física. Por sorte, aquilo durou só un par de minutos e a nena volveu falar normal, estrañadísima de que todos a miraramos con cara de pánico e de que a profe, que en xeral era unha borde, estivera tan contenta de que non lle pasara nada, en vez de berrarlle por inútil.

Cando cheguei á casa, abalanceime sobre o meu “Érase una vez el cuerpo humano” en busca de respostas, pero non as atopei, porque aquilo excedía a miña obra de cabeceira, e eu daquela aínda non tiña unha Anatomía de Grey, que era o que me facía falla. Pero na miña pequena mente atea había un razonamento novo:

1. O golpe fixera que algo dentro do cerebro se desconectara momentaneamente, e ese algo tiña que ser o centro da fala.
2. Se a fala podía desconectarse, entón seguro que outras funcións tamén.

Moito despois souben que iso tiña o fermoso nome de afasia fluente, e que a miña intuición era correcta. E tamén souben doutras funcións desconectadas, coma no caso de Phineas Gage, ao que lle atravesou unha barra de ferro o cranio e milagrosamente sobreviviu. Pero cando se recuperou, a súa familia comprobou horrorizada que, literalmente, non era a mesma persoa. O tipo tímido e recto volvérase unha especie de psicópata desalmado. Comezaron a chamarlle “no more Gage”, porque realmente, xa non era Gage.  O que se desconectou foi a personalidade, os valores, a moral. Así de simple. O que somos é unha pequena porción na parte anterior do cerebro, un circuito que nalgún momento da evolución comezou a ser consciente de si mesmo, e sen el somos iguais ca un reptil ou unha planta de interior, no que a personalidade se refire. Se algúen se pregunta que é ou canto pesa a alma, eu xa teño a miña propia resposta: é unha rede reverberante de neuronas, e pesa mais ben pouco, aínda que non sei se exactamente 21 gramos.

 

Futurismo now

Futurismo now

Imaxina que entras nunha sala branca e luminosa, déitaste nunha camilla, pechas os ollos e lembras, de forma incriblemente vívida, un feito da túa vida, case como se o experimentaras de novo. Un recordo aleatorio, arbitrario (un día no que camiñas cara ao colexio e chove, por exemplo) ou o recordo que ti escollas. O día no que pasou aquilo que cambiou a túa vida. Podes lembralo todo, as cores, os aromas, as sensacións, incluso cousas que nese momento non fuches consciente de percibir. Que recordo escollerías?

Isto podería ser o argumento dun filme de ciencia ficción (de “Días Estraños”, por exemplo) ou podería estar a piques de ocorrer. Están pasando cousas asombrosas cunha técnica cirúrxica para o tratamento do Parkinson, a estimulación cerebral profunda.  A técnica en si semella xa bastante sci-fi, porque consiste en implantar uns electrodos na parte inferior do cerebro do paciente, namentres este sigue consciente, para que poda contar o que sinte en cada momento. O cerebro non ten sensibilidade, porque a natureza non preveu que puidesemos chegar aí dentro. Se os electrodos tocan no sitio xusto, a persoa con enfermidade de Parkinson deixa de tremer. Tamén se emprega para diminuír o apetito en pacientes con obesidade, estimulando outra zona. Pero de casualidade, durante o proceso, o electrodo tocou nun punto do cerebro que gardaba un recordo. Un, concretamente. Aleatorio e banal. Así que o operado (esperto, recordade) di “ei, estame pasando unha cousa rarísima. Estou lembrando moi intensamente un día que estaba nun parque cuns colegas, cando tiña vinte anos. Lembro até que roupa levaba, se tiña frío ou calor. É como se pasara onte. Non, é case como se estivera pasando agora”. E, cerebralmente, está pasando.

Aínda non temos a tecnoloxía para escoller os recordos, nin para que a ECP sexa inocua, pero a posibilidade que se abre é tremendamente suxestiva e estraña. Pagaríamos por eses recordos? Poderíanse rexistrar, gravar? Estimularía tamén a memoria anterógrada, a nosa capacidade de fixar recordos novos? A ciencia ficción está comezando a ser ciencia a secas.  P.D: grazas, meu.

Corpo aberto

Corpo aberto

Unha noite, en certo pub, o grandísimo Quico Cadaval ensinounos a diferenza entre posesión e corpo aberto, que toda persoa minimamente culta debera coñecer, sobre todo porque nunca se sabe cando pode ser unha posuída, e convén ter claros os conceptos. Aínda que a explicación de Quico era moito mais desternillante, e incluía un coche, unha pipa e unha escena tipo Tarantino, basicamente a diferenza radica en que a posesión ocorre sen o consentemento do posuído, namentres que no corpo aberto, un vivo préstase a albergar a alma dun morto, pero mantendo o control sobre os seus propios actos.

Pois ben, en Estocolmo conseguiron reproducir, ciencia mediante, algo moi semellante á idea xenuinamente galega de corpo aberto. Cando o vin, imaxinei inmediatamente algo semellante a Como ser John Malkovich, reptando por un túnel até o cerebro do elixido para rematar na cuneta da autopista New York-New Jersey. Pero non. A cousa é tan sinxela como acoplar unhas cámaras á cabeza do “posuído”, que se moven conforme uns sensores na cabeza do “posuidor”, de xeito que, ao mover a cabeza, abarcamos o campo de visión do outro no canto do propio. Se nese campo entra algo que contacta co corpo do posuído, e a zona correspondente ao corpo do posuidor é estimulada correlativamente, a sensación de que estamos noutro corpo é total. É incrible o doado que resulta enganar ao noso cerebro.

Aínda que as aplicacións aínda non están moi claras, a min véñenseme á cabeza pelis como Días estraños e a posibilidade de vivir experiencias alleas como se foran propias, pero sen o risco potencial que entrañan. Facer puenting, ir ao espazo, viaxar… Pero coido que o mais desconcertante pode ser sinxelamente a experiencia de ter outro corpo, incluso un corpo doutro sexo ou outra cor. Se cadra unha das posibles aplicacións é didáctica.