A lúa dos tolos

A lúa dos tolos

No filme Interestellar, de Cristopher Nolan, os astronautas visitan un planeta varrido por unhas ondas ou mareas xigantescas, que o fan inhabitable. No caso do filme, parecen estar formadas pola inmensa forza gravitacional dun furado negro masivo, pero imaxinádesvos o satélite que podería crear esas mareas?

A idea de que a lúa afecta o comportamento humano xa se atopa recollida na Antigüidade, nas obras de filósofos clásicos como Aristóteles. A observación da natureza, da relación coas mareas e doutras casualidades suxestivas, como os ciclos menstruais de 28 días, facían doado relacionar os ciclos da lúa coa fisioloxía humana. En concreto, os estados de ánimo sempre se consideraron sensibles ás fases lunares, atribuíndolle incluso a posibilidade de inducir estados alterados de conciencia. O feito de que ás persoas con padecementos mentais se lles chame “lunáticas” da boa conta desta suposta relación.

O certo é que si existen situacións ambientais que poden modificar o curso das enfermidades mentais, como por exemplo a ben estudada relación entre a estacionalidade e os trastornos do estado de ánimo, concretamente o trastorno bipolar, pero tamén algúns trastornos depresivos, nos que pode aparecer a chamada “síndrome afectiva estacional”. Porén, a influencia da lúa nos trastornos psiquiátricos, a pesar do que poida dicir a cultura popular ou incluso a observación empírica, conta con escasa evidencia científica.

Varios estudos con poucos casos relacionan as fases lunares cos estadios dun certo tipo de trastorno bipolar chamado de “ciclos rápidos”, no que a alternancia de episodios depresivos e maníacos (de euforia) é máis acelerada do normal(1), e tamén parece existir certa evidencia no que se refire ao sono e as fases da lua. Segundo algúns estudos, podería acontecer que a lúa chea diminuíse a cantidade de sono profundo (sono REM) e polo tanto producise peor descanso nocturno(2). Por desgraza para a sabedoría popular varios estudos parecen contradicir esta hipótese(3).

O que si parece claro é que as patoloxías mentais non sofren empeoramentos dependendo das fases lunares. Como podemos coñecer isto? Os datos indirectos máis potentes semellan ser os ingresos e as urxencias psiquiátricas nos hospitais. Para os que traballamos en urxencias, é un lugar común que os días de moito traballo alguén che pregunte: “como está hoxe a lúa?”. Durante unha tempada, tiven instalada no móbil unha app coa fase lunar, e non atopaba moita correlación, como si a atopaba co día da semana ou cos días non laborables. A miña experiencia parcial e empírica parece estar referendada polos estudos sistemáticos ao respecto, nos que se estudan os ingresos e as urxencias psiquiátrica ao longo do mes, sen que a fase lunar estea relacionada con máis ou menos casos(4).(5)

Polo tanto, como en tantas outras ocasións, a observación e o sentido común poden enganarnos, polo que precisamos o método científico para coñecer a verdade. Os sentidos e o cerebro humanos son máquinas biolóxicas de supervivencia, non de busca da verdade, polo que precisamos filtralas e refinalas con axuda das ferramentas das que nos dota a ciencia.

Bibliografía

1. Wehr TA. Bipolar mood cycles and lunar tidal cycles. Mol Psychiatry. 2018;23(4):923–31.

2. Cajochen C, Altanay-Ekici S, Münch M, Frey S, Knoblauch V, Wirz-Justice A. Evidence that the lunar cycle influences human sleep. Curr Biol CB. 2013 Aug 5;23(15):1485–8.

3. Haba-Rubio J, Marques-Vidal P, Tobback N, Andries D, Preisig M, Kuehner C, et al. Bad sleep? Don’t blame the moon! A population-based study. Sleep Med. 2015 Nov;16(11):1321–6.

4. Tejedor MJ, Etxabe MP, Aguirre-Jaime A. Emergency psychiatric condition, mental illness behavior and lunar cycles: is there a real or an imaginary association? Actas Esp Psiquiatr. 2010 Feb;38(1):50–6.

5. Francis OJ, Kopke BJ, Affatato AJ, Jarski RW. Psychiatric Presentations During All 4 Phases of the Lunar Cycle. Adv Mind Body Med. 2017 Summer;31(3):4–7.

Comentarios pechados.