A lúa da colleita (II)
Se pensamos nunha planta, por exemplo unha árbore de 1 tonelada que teña o 95% de auga, é dicir 950 kg, os efectos da Forza da Gravidade serían tan escasos que poderían descartarse fronte a acción doutras forzas máis poderosas a nivel microscópico. Así e todo, en matemáticas dicir que algo se aproxima a cero non equivale a dicir que é cero. Considerado desde un punto de vista físico e tendo en conta a influencia doutras forzas con moitísima maior intensidade no entorno, pode comprobarse como a gravidade da Lúa no entorno posúe unha relevancia certamente escasa.
Outro dos factores esgrimido a favor da influencia lunar é o efecto da luz que emite (ou máis concretamente a luminosidade) e que afectaría ao funcionamento bioquímico do vexetal. Calquera planta precisa unha lonxitude de onda de luz de entre 400 e 700 nm para realizar a fotosíntese e esta só pode proveela o sol ou unha fonte luminosa artificial coa capacidade suficiente. Nin na fase de Chea, a Lúa é capaz de emitir tal cantidade de luz. O seu albedo (a cantidade de luz que reflicte un corpo celeste) supera escasamente o 0.07, é dicir, tan só reflicte un 7% da radiación luminosa que recebe do sol. Un valor insuficiente se falamos dos procesos bioquímicos para o mantemento das plantas.
Pero, daquela, por que a xente sigue a ollar para a Lúa cando vai facer podas, sementeiras, trasegas do viño…? Por que en Colúns escoitamos que as ameixeiras se podan na crecente, mentres que en Cea se podan na bazante? Velaquí expoño algúns argumentos que, intúo, que dan algo de luz ao asunto.
1.- Cada vexetal precisa da suma dun conxunto de horas de calor para alcanzar as diferentes fases do seu ciclo vital. Cada especie, cada variedade, posúe un rango propio que fai que os estadios de desenvolvemento sucedan. Así, para que o trigo madureza ten que acadar en torno aos 2000ºC, que se obterán sumando os valores de temperatura ao longo dos días que dure o ciclo. Agora ben, os valores non son infinitos, senón que se obteñen a partir de certos límites máximos e mínimos que tamén dependen do cultivo. Os límites establecen os puntos nos que un vexetal non se desenvolverá por frío ou por exceso de calor. A suma dos graos pode acontecer máis rápido, se a temperatura promedio se sitúa moi alta no rango térmico útil da planta, ou máis lentamente se é máis baixa. Isto explica por que nalgunhas zonas os cultivos acadan maduración antes ca noutras.
2.- Os nosos maiores non sabían moito de fisioloxía vexetal teórica porén si que eran bos observadores do ceo e moi dependentes dos fenómenos agrarios e climáticos. A regularidade e a tradición outorgábanlles un certo coñecemento dos factores que interviñan nos cultivos e eran capaces de intuír que realizar labores agrarias antes (ou despois) de certas datas diminuía a posibilidade de obter os rendementos agardados, converténdose, así, nun problema alimentario. Temos que pensar que, nunha época na que non había adubos de síntese, nin invernadoiros, nin sistemas de rega localizada, conviña xogar pouco coas colleitas e minimizar as probabilidades de fracaso.
3.- A lúa ten un ciclo bastante preciso. A translación arredor da Terra tarda 28 días o que nos outorga un calendario bastante regular se pensamos en ciclos de colleitas e demais. A ausencia de termómetros, higrómetros e outros instrumentos de medida no pasado, condicionou bastante a dependencia da regularidade do ciclo lunar para a instalación e mantemento dos cultivos. Tendo en conta o explicado anteriormente debemos pensar en que se certo cultivos se realizaba antes de tal fase dun ciclo lunar concreto, era probable que non se acadasen os mínimos térmicos para o agromo ou calquera outra fase do cultivo. Podía acontecer tamén que, realizada a operación agraria despois de certa fase dunha lúa concreta, as temperaturas acadadas fosen demasiado elevadas e reducir os rendementos ou mesmo derramar o cultivo.
4.- E por último, e non menos importante, habería que apelar aos factores xeográficos que interveñen no rango térmico. Así, é relativamente doado atoparse con que parroquias que están relativamente perto, empregan fases lunares diferentes para podas, sementeiras ou colleitas. Se un lugar calquera está resgardado do norte, ten abondosa iluminación do sur ou non aparecen obstáculos que produzan sombras, o máis normal é que os rangos de temperatura se alcancen antes, mentres que un lugar onde unha montaña retrasa a entrada dos raios solares ou que está aberto ao Norte adoita a ter un unha temperatura promedio máis baixa. E polo tanto o desenvolvemento das fases do cultivo será máis tardío, alongando, probablemente, as labores que lle son propias (sementeira, poda, colleita). Isto explica por que dúas persoas maiores de diferentes zonas de Galicia non se dan posto de acordo no momento do calendario para podar pexegueiros ou para sementar as cebolas.
Así pois, vistos os argumentos anteriores e logo de ter feito probas con diferentes cultivos durante anos, non cabe máis que pór en dúbida os argumentos a prol do emprego da Lúa como ferramenta favorable no manexo da agricultura. E dubidámolo por dous motivos básicos:
1.- O coñecemento tecnolóxico vexetal, o desenvolvemento de ferramentas e técnicas así como o emprego de sistemas que permiten actuar sobre o ambiente no que se sitúan os cultivos, permitiu minimizar os efectos do entorno e obter rendementos máis elevados por unidade de superficie, reducindo as dependencias da intemperie.
2.- O coñecemento que lle outorgou utilidade á Lúa como calendario é un ben de carácter etnográfico e patrimonial cun indubidable valor histórico e comunitario. Porén, as actuais técnicas que pretenden o emprego da lúa botando man duns presuntos beneficios segundo a fase na que se atopa, fican, curiosamente, condicionadas por unha estandarización que elimina o carácter cultural, histórico e patrimonial que puidera posuír este coñecemento. A pretensión de homologar as técnicas que hoxe en día que pretenden o uso das fases da lúa, en realidade están conferíndolle á agricultura unha metodoloxía común entre puntos xeográficamente moi distantes, anulando o carácter local e empregando, unha vez máis, aquilo que se presume de combater: A estandarización e o borrado da diversidade. Este feito revela, en realidade, o lonxe que nos atopamos das técnicas “tradicionais” ou de sabedoría popular que algunhas persoas pretenden exhibir para dotarse dunha presunta superioridade moral fronte á agricultura “moderna”.
Como conclusión sirva dicir que, o coñecemento e a ciencia son instrumentos, ferramentas coas que a humanidade actúa para “apoiarse no lombo dos xigantes” que camiñaron detrás e que cada día van sumando un elo máis na cadea. Non se trata de desprezar a existencia destes coñecementos, senón máis ben, contextualizalos, darlles a relevancia que teñen e melloralos, na medida do posible tal e como se veu facendo ao longo da historia da humanidade. Só deste xeito seremos capaces de continuar o camiño.