Navegación por
Categoría: Filosofía

Vacas sobre o CERN (II)

Vacas sobre o CERN (II)

(As vacas están enriba do túnel do colidor de hadróns só para que os humanos vexamos que non pasa nada. Que non se abre un furado negro e envía ás vacas cara outra dimensión a través do espazo-tempo, nin a enerxía das partículas provoca terribles mutacións). Este blog non garante que as vacas que aparecen arriba sexan xusto as que se atopan sobre o CERN. A cor e composición poden variar.

Continúo onde o deixei no post anterior, coa lista de prexuízos cara á ciencia actual para a que me da a escusa a enorme obra Paradigma e Tempo na física teórica. Porén, son consciente de que se neste libro aparecen todos estas ideas erróneas, é só porque ten máis de trescentas páxinas, e caben todas. En calquera artigo sobre ciencia que leades pola rede poden aparecer doadamente dúas ou tres…

4. Os avances tecnolóxicos son “subprodutos” do avance científico, pero o avance técnico non quere dicir que o coñecemento como tal avance na mesma medida. Erro de novo. O avance técnico está inextricablemente unido ao coñecemento científico, aínda que empreguemos aquel sen coñecer como funciona este. Como dixen antes, os sistemas de localización dos satélites, que fan funcionar os sistemas GPS de coches e teléfonos, son posibles só con ecuacións relativistas.

5. Os científicos conforman unha elite económica e social, e compórtanse como clase dominante no sentido marxista. Ademais de falso, resulta case cómico vendo o estado da investigación e os retallazos salvaxes nesta no estado. Os científicos non só non son unha elite económica senón que moitas veces nin sequera viven con comodidade, polo menos en Europa. É evidente que un grupo cun poder económico real pode facer máis presión en defensa dos seus intereses que o que fai a comunidade científica, que sempre é a primeira vítima das crises económicas e que moi frecuentemente ve como os seus consellos ou advertencias son ignorados pola clase política. Por outra banda, as clases realmente dominantes empregan os avances tecnolóxicos sen coñecer as teorías científicas que os fan posibles, empregando así á comunidade científica como grupo subalterno ao que explotar.

6. O pensamento cientifista é o paradigma dominante, como pensamento propio da clase dominante. É certo que a día de hoxe, por sorte, cada vez hai menos persoas que acepten sen crítica afirmacións de tipo dogmático ou máxico-místico. Nese sentido, poderíamos dicir que o pensamento científico gañou a batalla. Agora ben, se entendemos que debemos opoñernos ao pensamento científico porque penetrou en amplas capas da sociedade, ou porque é propio dunha determinada clase social, deixamos para as clases subalternas o pensamento supersticioso ou máxico-relixoso, o cal as convirte en máis subalternas e máis incapaces de defender os seus propios intereses, dado que a eficacia dos esconxuros e das rogativas para conseguir melloras materiais está escasamente comprobada, por moito que a certos ministros lles parezan boa idea.

7. Os descubrimentos científicos poden ser xulgados á luz da filosofía. Non necesariamente. A filosofía hai moito que deixou de ser filosofía natural, e os científicos hai moito que deixaron de prestarlle atención ao que a filosofía opina da súa labor. En parte, porque a filosofía dende Husserl abandonou tamén a discusión das explicacións do mundo que fornece a ciencia, enquistándose moitas veces en discursos baleiros sobre a existencia ou non da realidade, que non interesan á ciencia. Produciuse así un alleamento mutuo, no que os científicos ignoran, para o seu mal, á filosofía, e os filósofos lanzan diatribas contra a ciencia, que ningún científico se para a escoitar, porque non atanguen a ningún dos problemas reais cos que se atopan. Porén, algúns filósofos parten da revolucionaria premisa de que a realidade existe, dentro da corrente do realismo científico, pero non deben de ser o suficientemente cool para estudalos xunto con postmodernos de cabeceira.

8. Todo o desenvolvemento científico parte dun paradigma xudeo-cristiá occidental, polo que está lastrado, a causa do cal se recorre a conceptos como o de infinito ou o de “teoría do todo”. A ciencia, por suposto, nace nun contexto occidental de influencia xudeo-cristiá, pero nace precisamente contra este paradigma, non ao seu abeiro. Non podemos dicir que Galileo era cristián, aínda que el mesmo así o afirme, porque non podería dicir outra cousa sen correr un gravísimo risco. Ás veces esquecemos con asombrosa facilidade a implacable persecución ideolóxica que sufriu a ciencia por parte do cristianismo, tanto católico como protestante, e que explica sen xénero de dúbidas moitas aparentes contradicións de grandes pensadores. Por outra banda, o concepto de infinito, que tanto parece molestar ao autor, foi unha consecuencia matemática da teoría da relatividade que non só non foi aceptada de bo grao, senón que se tratou de eliminar por todos os medios durante décadas, ata que un dos seus correlatos cosmolóxicos, os furados negros, descritos e previstos por Karl Schwarzschild sobre unha ecuación de Einstein a principios de século, foron observados en 1969. A outra resonancia relixosa que atopa, a famosa “teoría do todo”, non é mais que un xeito medio cómico de referirse a un conxunto de ecuacións matemáticas que unifiquen as forzas electromagnéticas, nuclear forte e feble coa forza gravitatoria. Por tanto, nada metafísico nin “mitofísico”.

Non podo evitar pensar que o conflito entre filosofía e ciencia é un conflito xeracional. O problema é que agora os físicos son rapaces e rapazas de vinte e trintaepoucos con camisetas de Dr. Who, fans de Star Wars, Star Trek e Battlestar Gallactica, xogadores empedernidos de videoxogos, nerds a moita honra, e xa non estirados cabaleiros con traxe e garavata, que só vían mulleres nos laboratorios se lles traían o café. Non lles interesa en absoluto o que a xeración dos seus pais, criados case na mecánica clásica, ou como moito na relatividade, teñan que dicir sobre o seu traballo. E menos aínda se a crítica ven dende a filosofía, polo menos dende o paradigma absolutamente anacrónico da postmodernidade. Pero a xeración dos seus pais aínda está a dicirlles que metan a camisa por dentro, que senten a cabeza e que deixen de xogar con ese colidor de hadróns tan caro para ocuparse de cousas importantes. Sen decatarse de que non existe cousa máis importante.

Vintage só en moda, por favor

Vintage só en moda, por favor

E aínda así, con coidado. Hai uns días, alguén fíxome notar que nunca escribira no blog sobre a enfermidade mental. En concreto, sobre as bases biolóxicas da esquizofrenia, que tanto están dando que falar ultimamente. “Ben, nunca escribín porque é algo obvio, non?”, contestei. Pois parece que non. Facendo memoria, ocórrenseme varios exemplos de libros ou artigos deste ano que continúan a repetir teses dos anos setenta.

A min gústame o retro como a que máis. Gústame Jane Austen, Sherlock Holmes, os chalecos, as chisteras e os reloxos de peto. O stempunk e Dickens. Mola. Pero en ciencia, o antigo non só non é mellor senón que é claramente peor. Mal. Caca. Non podes citar un traballo de hai corenta anos e quedar tan ancha/ancho. Por que? Porque todo avanza a un ritmo absolutamente vertixinoso, e corenta anos noutro eido poden non ser moito, pero no coñecemento científico e máis ou menos como se falas da teoría dos humores.

Explícome: non é que o coñecemento acadado no pasado non teña valor (a teoría da Evolución enunciouse hai máis de cen anos e aí está) pero cada década trae tal avalancha de novos datos que é moi probable que sexa inexacto ou que xa estea superado. Se non é así, perfecto, nese caso haberá novos datos que o confirmen.

No caso concreto da enfermidade mental grave (esquizofrenia, trastorno bipolar, trastornos do espectro autista…) o grande salto foi o Proxecto Xenoma Humano. Dende entón, nada volveu ser o mesmo, e ideas que previamente eran só hipóteses, contrapostas a outras hipóteses diferentes, acharon confirmación. Centrándonos na esquizofrenia, existen un conxunto de xenes implicados na súa xénese, cun patrón de herdanza probablemente multixénica (con multitude de xenes implicados, como a diabetes ou o Alzheimer, por exemplo) dos que aínda non coñecemos en profundidade o seu funcionamento. Pero que existan lagoas no coñecemento científico non significa que non saibamos nada. Sabemos que existe unha base xenética, que está afectado o neurodesenvolvemento e que se herda. Xa é moito saber!

Porén, continúan repetíndose unha e mil veces ideas tomadas do movemento da antipsiquiatría, como que os afectos destas enfermidades son en realidade disidentes sociais, persoas que sinxelamente non encaixan na norma social dominante, pero que non lles pasa nada. Non lles pasa nada no cerebro, implicitamente. Vaia por diante o meu respecto ao que significou a antipsiquiatría (moitos deles psiquiatras en exercicio) como movemento en favor dos dereitos dos pacientes, da súa dignidade e da súa integración social. As bases morais das que parten son completamente defendibles tamén hoxe en día, pero as bases científicas estaban erradas. Non pasa nada, isto é ciencia, a xente equivócase, recoñéceo e sigue adiante. Pero neste caso concreto, as teses da antipsiquiatría deron o salto ao terreo da filosofía e do pensamento, e foron defendidas por autores multicitados, especialmente Foucault e Lacan. Ambos son fillos do seu tempo, e fan de altofalante ás ideas preponderantes na súa época, pero a súa época, por sorte, non é a nosa. Polo tanto, citar a Foucault para defender a orixe social da esquizofrenia é un completo anacronismo, o equivalente a citar a Tales de Mileto para defender que todo é auga.

Por que se repite unha e outra vez neste erro? A miña impresión é que os científicos pasamos mil de Foucault, en liñas xerais, e os humanistas non len Science. Unha vez máis, o desinterese noutras disciplinas que non sexan a propia xera monstros conceptuais. Que os científicos non lean filosofía é un problema grave, como defende razoablemente Mario Bunge, entre outros, pero non é menos grave que para escribir un traballo filosófico no que se vai facer mención á esquizofrenia a ninguén se lle ocorra a extravagante idea de mirar a ver que teñen que dicir as neurociencias ao respecto, e fique unicamente coa idea preponderante da filosofía de hai corenta anos.

Teoría da Mente (I)

Teoría da Mente (I)

O outro día, explicando o que era a Teoría da Mente (de agora en diante TOM, abreviado do inglés) decateime de que era un nome tan grandilocuente e pretensioso como o da famosa Teoría do Todo ou M, da que xa falei algunha que outra vez aquí. Pero peor, en realidade, porque a Teoría do Todo si que o explicará TODO unha vez apareza o maldito bosón de Higgs, mentres que a Teoría da Mente non pretende, nin moito menos, explicar a mente no seu conxunto. O único que explica a TOM é que, para relacionarnos cos demais, é imprescindible partir da teoría de que tamén teñen mente.

Isto, que semella tan estúpido, queda claro no sensacional exemplo de Sally e Ann. Para adaptalo á nosa realidade sociocultural, vámoslles chamar Uxía e Jennifer. Supoñamos que Uxía e Jennifer teñen unha caixa e unha cesta, e que nesta última gardan unha pelota. Uxía sae do cuarto e Jennifer mete a pelota dentro da caixa. Cando Uxía volve entrar, onde buscará a pelota? Obviamente, calquera de nós diría que Uxía vai buscar a pelota na cesta, onde a deixou cando saíu do cuarto. Un autista, en cambio, podería dicir que Uxía vai buscar a pelota na caixa, que é onde realmente se atopa.

Cal é a diferenza entre os dous tipos de razoamentos? A diferenza estriba en que un autista non posúe teoría da mente, é dicir, non comprendería que os contidos mentais de Uxía poden ser diferentes dos propios ou, en casos extremos, nin sequera chegaría a comprender que Uxía posúe unha mente propia. Uxía vai buscar a pelota na cesta porque ela pensa que está na cesta, aínda que realmente está na caixa, e nós sabémolo. É dicir, a mente de Uxía posúe contidos diferentes dos nosos, e polo tanto chega a unha conclusión diferente.

A TOM postula que, nas nosas interaccións con outros seres humanos, facemos a comprobación inconsciente e sistemática de cales poden ser os contidos da súa mente. Existe unha comunicación non verbal constante coa que nos facemos unha idea aproximada (unha teoría) do que as outras persoas pensan ou senten.

Poderiades dicir que non podemos saber o que os outros pensan. O exemplo de Jennifer e Uxía demostra que determinados contidos de pensamento son susceptibles de ser deducidos polo contexto: se Uxía non ve a Jennifer cambiar a pelota de lugar, non pode saber onde está realmente. Se non existise teoría da mente, non sería posible mentir, pero tampouco interpretar ou producir creación artística, porque non poderiamos diferenciar o real do finxido, e tampouco a ironía, ou o dobre sentido.

A TOM tamén describe como a nosa mente é quen de funcionar en varios niveis sucesivos, como se fose un xogo de bonecas rusas: sei que ti sabes que eu sei. Ou ao revés, fago que ti creas que eu creo. Por suposto, todo se basea nunha aproximación á realidade, que é moito mais complexa do que podemos captar, pero tamén a nosa propia percepción de identidade non deixa de ser unha aproximación útil de algo moito mais complexo. O cerebro humano funciona dese xeito: xeramos hipóteses e comprobámolas continuamente, refinándoas ata o límite da nosa capacidade de interpretación da realidade. Pero sempre será a mellor aproximación posible ata o momento, porque como dixo Lyall Watson, se o cerebro fose tan simple que puidésemos entendelo, seríamos tan parvos que non o entenderíamos.

O rottweiler de Darwin (II)

O rottweiler de Darwin (II)

Para o señor Mira, que entrou o outro día no Espello, comeu unha berenxena rechea, e cando marchou deixou todo emporcallado destas ideas, que non hai quen as quite. E mira que lles freguei con Mistol, e nada.

Como dicía no post anterior, preocúpame esta tendencia da esquerda mais moñas de amosar unha absurda tolerancia cara a ideas disparatadas ou absurdas no nome do dereito de cada cal a opinar. Pero aínda me preocupa mais a tendencia da dereita mais reaccionaria a apropiarse do discurso científico, deixando aos científicos de esquerda loitar entre dúas augas: os seus propios compañeiros da esquerda mirándoos con desconfianza por empregar argumentos científicos e polo tanto sospeitosos de reaccionarios e os outros científicos de dereitas pensando que son chamáns con cascabeis polas súas ideas esquerdistas e polo tanto sospeitosas de anticientíficas. E unha calexa sen saída na que moit@s nos atopamos case que a diario: únome aos fachas que pensan coma min no profesional, ou aos homeópatas que pensan parecido a min no político? A miña resposta é: a ningún dos dous, aínda que sexa unha postura incómoda, e recades maiormente leña por ambas partes.

Para poñer un exemplo xeral do problema, ocórreseme o caso, do que fala o propio Dawkins, do chamado darwinismo social, que ven sendo a xustificación capitalista das súas aberracións baseándose nunha lectura igualmente aberrante de Darwin. Basicamente trátase de que, xa que a natureza funciona así, a sociedade faino do mesmo xeito. Non porque deba ser así, senón sinxelamente porque así é como as cousas son. O capitalismo, dende este punto de vista, non sería un sistema económico en contraposición a outros posibles sistemas, senón a forma natural na que funciona o mundo. O forte gaña, o feble perde e morre de fame. Conclusión secundaria: calquera outra idea sobre un sistema económico diferente ou alternativo é ideoloxía, en contraposición ao capitalismo, que é a realidade.

Non fai falla que explique aquí como de nociva e retorcida é esta idea, que nos condena a tod@s @s que pensamos que hai cousas que cambiar á condición de exaltad@s ou inxenu@s, no mellor dos casos. Pero si vou poñer un exemplo de como funciona esta falacia paralóxica: a inicios do século XX, co descubrimento dos antibióticos, apareceu a posibilidade de curar a sífilis. Por estraño que nos pareza hoxe, isto xerou unha forte resistencia, ante a idea de que os pecadores que contraían a sífilis por actividades lúbricas e por outra banda bastante divertidas se libraran de rositas do problema. Por suposto, o sentido común impúxose e a sífilis está practicamente erradicada en Europa. Pois ben, este feito está ao mesmo nivel que a idea que sostén o darwinismo social: o feito de que algo sexa así (a sífilis contráese por contacto sexual co portador e é potencialmente letal sen tratamento) non quere dicir que deba ser así (imos deixa á xente morrer de sífilis, porque é o xeito no que as cousas son).

A idea do darwinismo social forma parte desa tendencia tan postmoderna e tan chachi do chamado “discurso cero”, que consiste en situar certas ideas no punto teórico da neutralidade, en oposición a outras ideas “politizadas”. Segundo isto, o liberalismo económico é neutro, pero as doutrinas socialistas ou comunistas son partidistas ou ideoloxía. O nacionalismo español é neutro pero os nacionalismos periféricos están ideoloxizados. Creo que xa pillades por onde vai a cousa, non si? O truco, o paraloxismo, ou mellor aínda, o sofisma que oculta o pensamento cero é a identificación (consciente e interesada, por certo) entre a descrición dos feitos e o “debe ser”. Como a xente morre de sífilis, a xente debe morrer de sífilis. Descubrir e describir a espiroqueta da sífilis, e constatar que a penicilina a destrúe, é científico, pero empregar este coñecemento para curar a sífilis sería inadmisiblemente sesgado e partidista. Cada día, como individuos  e como especie, decidimos modificar cousas que inicialmente eran doutro xeito. O que decidimos modificar e o que non, é necesariamente ideoloxía.

P.D: a segunda imaxe corresponde a unha das sagas de X-Men, a Era de Apocalipse, un universo alternativo no que impera un darwinismo social extremo. E Cíclope é dos malos!

O rottweiler de Darwin (I)

O rottweiler de Darwin (I)

En 1882, Henry Huxley, co-descubridor da teoría da evolución, leva a ombros o cadaleito de Darwin, demostrando que na investigación científica non todo é competencia despiadada. Huxley chegou á mesma conclusión que Darwin pouco antes da publicación da Orixe das Especies, e escribiulle facéndoo partícipe dos seus traballos. Darwin mencionou os estudos de Huxley no seu libro, e así comezou unha colaboración prolífica e intensa, que lle valeu a Huxley o apodo de Darwin’s Bulldog, por defender o darwinismo con apaixonamento nos debates nos que o mestre, xa ancián, non podía estar presente.

Darwin necesitou no seu momento un defensor mais novo e enérxico ca el mesmo, sobre todo sendo a súa teoría tan incómoda e revolucionaria como resultou. Os tempos de Darwin e Huxley non son os nosos, pero semella que o mestre continúa a precisar defensores.

Richard Dawkins tamén gañou por méritos propios o alcume de Darwin’s Rottweiler, en recordo daquel outro apaixonado defensor do darwinismo. Un alcume, por outra banda, que se nalgún momento pretendeu ser ofensivo, resulta en realidade profundamente afagador. É necesaria hoxe por hoxe unha defensa da evolución tan enérxica como a que levou a cabo no século XIX o primeiro bulldog de Darwin? Pois por desgraza, e aínda que pareza incrible, semella que si. Se cadra no ámbito europeo resúltanos estraño que algueń poña en dúbida a evolución, pero o 40% dos estadounidenses cren no deseño intelixente, e as cifras elévanse arrepiantemente cando se trata de Sudamérica.

En calquera caso, tamén en Europa cocemos fabas, e aínda que aquí non estea tan en boga o creacionismo, non estamos libres tampouco dunha certa visión relativista do coñecemento científico, e dunha mal chamada tolerancia relixiosa que nos leva a dicir que debe ser respectada calquera idea, por disparatada que sexa, se se expresa como un dogma de fe. Como dixo Dawkins: “sostemos a conveniente ficción de que as opinións relixiosas posúen certa clase de dereito a ser respectadas automaticamente e sen cuestionamentos”. Dende a propia esquerda, ás veces temos medo de parecer dogmátic@s ou reaccionari@s cando defendemos argumentos científicos e o seu valor de feito demostrado por riba de opinións, crenzas ou ideas pseudocientíficas. Semella que é de mal gusto facer notar que non, non é unha opinión, e non, a ciencia non é equiparable a outras formas de coñecemento “revelado”, pola sinxela razón de que a ciencia funciona. Outra frase gloriosa de Dawkins: “As teorías sobre a creación do ser humano anteriores a 1859 (en referencia á data de publicación da Orixe das Especies) están moi ben, salvo porque non son certas”. Se alguén defende unha opinión contraria á selección natural, está no seu dereito de facelo, só que non é certa! E o mesmo vale para a cristaloterapia, a homeopatía, a terra plana ou a arca de Noé. Estás no teu dereito de crelo, pero non é certo!

Así que, polo que a min respecta,á pregunta de se é necesario un ateísmo militante, a respota é: por suposto. Non serve de nada esta actitude falsamente tolerante que se nos quere obrigar a adoptar. Neste tema, non se trata de tolerancia ou intolerancia, senón de feitos comprobados e outros que non o están. Hai que dar a batalla, entrar nos debates e converternos tod@s, un pouco en rottweilers de Darwin, ou do pensamento científico se o preferides, dende unha postura de esquerdas e progresista, e non permitir que o fundamentalismo relixioso, a supersitición ou as paraciencias nos gañen a partida porque non puxemos a suficiente paixón en defender as nosas posturas. Como di o rottweiler, é tempo de enfadarse.

A Materia Escura ou a auténtica subversión: ciencia, ateísmo e steam punk.

A Materia Escura ou a auténtica subversión: ciencia, ateísmo e steam punk.

Para os que pensamos que o futuro da literatura galega está (tamén) na tradución, editoriais como Factoría K dannos agradables sorpresas. Polo pronto, eu papei a triloxía da Materia Escura en galego, o cal é unha agradable sorpresa para quen le maior e principalmente traducións.

Ter que ir buscar “A Materia Escura” á sección de literatura infantil e xuvenil, e que se compare coas Crónicas de Narnia significa que, ou ben alguén non leu os libros mais que pola contracapa, ou ben que a estratexia do autor funcionou: escribamos algo absolutamente prorrevolucionario e subversivo, engadamos despois animaliños que falan para despistar e… voilá! Pasará por libro infantil e chegaremos a milleiros de adolescentes ávidos de ideas para os que non se escriben libros de filosofía.

Porque a Materia Escura son, antes ca ningunha outra cousa, novelas de tese. E a tese é bastante explícita dende o segundo volume (supoño que por iso non fixeron as outras partes do filme). Sen facer spoiler, e resumindo: a relixión debe ser eliminada, se é preciso pola forza, se o ser humano quere ser verdadeiramente libre e vivir conforme a súa natureza. Sen confundir o de “natureza” con ningún tipo de paranoia biocrática ou heterocéntrica, porque para Pullman a natureza humana defínese como a autoconsciencia e a capacidade para explicar (e modificar) o mundo no que vivimos. A ciencia, nunha palabra.

Por iso a imaxinería steam punk está especialmente xustificada nesta saga, porque a tecnoloxía (zepelíns e luz eléctrica, pero tamén supercomputadores e ferramentas) tamén forma parte do que caracteriza ao ser humano, e será o que permita cambiar para sempre a nosa visión do mundo. Como dixo Bakunin, “se Deus existise, tería que ser destruído”.

Schhhhh…

Schhhhh…

A frase que acompaña este cartaz (que tirei daquí) di algo así como: “Se tiveras unha idea que vai sacudir á sociedade, gardaríala para ti mesmo?”.

Hai un par de días cumplíase o 200 aniversario da morte de Darwin, e este ano temén se conmemoran os 150 anos da publicación de A Orixe das Especies, o libro que cambiou o mundo para sempre. Non sei de quen é a cita (axuda, por favor!) que di que Copérnico sacou ao ser humano do centro do Universo, Darwin díxolle que era como os outros animais e Freud quitoulle a última ilusión, a de ser dono da súa propia mente. Tres caídas bíblicas, a cal mais dolorosa. Se teño que escoller, coido que o peor golpe no ego humano foi o que nos infrinxiu a teoría da evolución, a xulgar cando menos polas reaccións que aínda hoxe suscita.

De Darwin xa falaron outros blogs mellor ca min, así que vou adicar este post aos creacionistas, que son a xente mais divertida do mundo. Porque recoñeceredes que discutir unha por unha, con argumentos a cal mais disparatados, as probas da evolución das especies, require un certo sentido do humor. Non vos perdades, por exemplo, “Dinosauros, toda a verdade“. Os argumentos son basicamente os mesmos que atopou Darwin cando publicou a súa obra: a complexidade irreductible e as características do universo.

O primeiro argumento ven dicindo que unha estrutura viva complexa, como por exemplo un ollo (Darwin estaba obsesionado co tema do ollo, e parecíalle o punto mais feble da súa teoría) require dun deseño intelixente, porque se falla calquera dos seus compoñentes deixa de ser funcional. Por suposto, na natureza hai múltiples exemplos de ollos de diferentes tipos, mais e menos complexos e que funcionan mellor ou peor, co cal este argumento non se sostén.

O segundo, asegura que se o Universo fose só un chisco diferente a como é, non podería existir a vida, e polo tanto as condicións previas están coidadosamente seleccionadas polo creador. Isto é o que en lóxica (cantos de vós sodes do plano de estudos de BUP?) se denomina tautoloxía, un argumento circular: aínda aceptando que isto sexa así, cousa que non sabemos, obviamente a vida existe nestas consicións, e se foran outras non existiría e non estariamos falando disto.

Pero o que fai do creacionismo unha pseudociencia non é que teñan unha inmensa paciencia para refutar o irrefutable, senón que poñen o carro antes dos bois. Se tratas de falsar unha hipótese á que chegas mediante a fe, e non mediante a lóxica, e ignoras as probas que tes en contra, autmaticamente deixas de facer ciencia e pasas a facer trucos de feira. Ocorre o mesmo que co omnisciente argumento para convencernos da existencia de deus: non podes probar que non exista. Claro que non, porque diso vai a ciencia, queridos, de demostrar cousas que existen. Se non, tamén existirían as sereas e Alf. Aquí do que se trata é de aproveitarse da escasa formación científica que ten a poboación en xeral para sementar dúbidas absurdas. A crenza é unha cousa, á marxe do que eu opine, e outra é o engano.

Campos morfoxenéticos? (e 1)

Campos morfoxenéticos? (e 1)

Hoxe asistína unha conferencia que en principio trataba sobre etoloxía, ratas que resolven labirintos, parruliños que pensan que es mamá e cousas desas, e na que o conferenciante rematou falando da estraña hipótese dos campos morfoxenéicos. Eu nunca escoitara falar de semellante cousa, nin do personaxe que semella ser Rupert Sheldrake, que ten nome de mago da tele ou algo así.

A cousa ven dicindo que calquera estrutura natural ten unha tendencia cara unha orde predeterminada, unha sorte de “memoria” innata. Atención, toda estrutura natural, incluídos seres inanimados como os cristais, as rochas ou incluso as galaxias. Os animais tamén terían esta tendencia, de xeito que cada individuo posuiría unha especie de memoria colectiva da especie.

Isto vai totalmente en contra da segunda lei da termodinámica, que di exactamente o contrario, que a desorde aumenta progresivamente en calquera sistema a menos que invirtamos enerxía en mantelo en orde (véxase o Experimento do Andel de Nela) pero explica algúns fenómenos estraños, como o feito de que as ratas resolvan hoxe labirintos mellor que hai trinta anos (sen estar sequera emparentadas entre si) ou que memoricemos mellor a orde das letras dun teclado que ningunha outra. De feito, esta teoría ten un disparatado corolario: a frecuencia coa que ocorre un feito fai que cada vez sexa mais probable que ocorra. Einstein debe estar revolvéndose na súa tumba.

Supoño que é obvio que non acredito en nada disto, pero si que me parece interesante sinalar que hai feitos moi difíciles de explicar e alguén (aínda que teña nome de prestidixitador) que trata de explicalos. As hipóteses están para ser falsadas, por estrañas que parezan a priori. Se hai que cargarse unha lei esencial ou un paradigma, a por el. Torres mais altas caeron.

DJ Hildegard (ou debería dicir Doutora von Bingen?)

DJ Hildegard (ou debería dicir Doutora von Bingen?)

Se nacese no século XI querería ser monxa. Téñoo clarísimo. Por suposto, non por unha cuestión de fe, senón de posibilidades. De entre as posibilidades dunha muller na Idade Media, entrar nun convento paréceme a mellor con moito. Asegúraste comer tódolos días se es pobre, asegúraste non ser vendida como unha vaca ao noble do lado se es rica, e sobre todo é o único xeito de ter acceso á cultura. Ler aos clásicos, aprender música, facer precarios experimentos de química. Non parece unha mala opción.

A Hildegard tocoulle, non o escolleu ela, pero estou convencida que sendo a décima filla dun noble vido a menos, era o mellor que lle podía pasar. Iso, a pesar do trauma que pode supoñer que os teus pais oficien os teus ritos fúnebres cando tes doce anos… contigo diante! e ver como tapian a porta do convento… contigo dentro! Por sorte estaba Jutta, que xa sabía de que ía o tinglado, e que en realidade as reclusas si podían saír do convento e dentro del, facer na práctica o que lles viña en gana.

Cando escoito a música sacra de Hildegard, sempre imaxino ese pequeno mosteiro da Selva Negra (mixto, por certo) como un pequeno paraíso para unha rapaza intelixente. Un lugar onde poder ser unha mesma, aínda que dando un estraño rodeo. A liberdade total disfrazada de clausura.

Hildegard escribiu 77 obras musicais, e aínda hoxe é unha das escasísimas compositoras da historia, e escribiu os que foron os libros de medicina mais adiantados da época, “Liber Simplici Medicinae” , e “Liber Compositae Medicinae”. Non aparece en nas historias da medicina, a pesar de que foi a compiladora mais importante dende Galeno. Nas historias da música sae de pasada.

A que foi a científica mais influínte do seu século só aparece nomeada como beata e visionaria. Iso, despois de que a Igrexa Católica tratara de impedirlle escribir, de que se proibira a súa música no convento de Bingen e de que trataran de mantela baixo arresto por enterrar en sagrado a un nobre excomulgado. Eu dubido seriamente de que alguén deste calado tivera visións místicas, sobre todo porque ela mesma conta as tiña en estado “de completa lucidez”, sen entrar en trance nin caralladas. Decántome mais pola outra versión, a que di que Hildegard utilizaba a historia das visións como un xeito de conferir autoridade á súa obra e de que a deixaran escribir en paz. Doutro xeito, remataría na cadea ou na fogueira por se muller, escribir e facer potingues con herbas. Quero dicir que o de ver o ceo e tal era sospeitosamente conveniente.

Non sei que opinaría ela da gloria póstuma, igual non lle importaba en absoluto. En certo modo, gañou a batalla, porque eu podo escoitar o que ela escribiu. Pero visto doutro xeito, se Hildegard nacera home, tería a consideración que ten hoxe Hipócrates: un precursor, un visionario noutro sentido. Iso pode entenderse no século XI, pero que no XXI siga a ser así da para pensar. Para pensar que temos un problema.

Opioides Endóxenos

Opioides Endóxenos

Ás veces ocórreme que todo o que fago semella apuntar nunha mesma dirección, e daquela estou case obrigada a falar do tema que me obsesiona, mais ca nada porque non podo pensar noutra cousa. Outras, como neste caso, varias ideas desconectadas entre si fan colisión e conxúganse maxicamente. Por unha banda, volvo estar con mono de ciencia, producido por tanta idea abstracta e filosófica. Por outra, empeza a facer calor e repercute no meu ánimo. E por último, dende Valdeorosa pídenme que fale do hedonismo (o individualismo deixareino para mais adiante).

A evolución inxectou nos nosos corpos un tipo de molécula moi semellante aos derivados do opio tipo morfina, que fan exactamente o mesmo que o opio: producir unha sensación pracenteira, e enganchar. Cal é a razón para semellante actitude tan pouco politicamente correcta? Pois facer que repitamos certas conductas que lle parecen proveitosas para a especie, como comer ou practicar o sexo. Son actividades que, de xeito non condicionado, fai que nos autochutemos de endorfinas. Vale para que a especie se perpetúe, e punto. Pero o ser humano, vicioso como é, aprendeu a suministrarse moléculas destas por outros medios. Aprendemos que determinadas cousas que facemos nos provocan pracer, e canto mais as facemos, mais pracer nos provocan. O mero feito de pensar nelas resulta agradable e fai que as endorfinas se disparen. Chega un momento que non se sabe moi ben se foi primeiro o ovo ou a galiña: provócannos pracer porque segregan endorfinas ou segregan endorfinas porque nos provocan pracer? (NOTA: para os que xa están pensando o que non é, este tipo de pracer non ten por que ser de índole sexual, que nos coñecemos…:p)

Estas respostas son xa de tipo condicionado, aprendido, e polo tanto difiren enormemente dun individuo a outro. O que para min resulta unha nube opioide, por exemplo a miña sauna dos mércores, para calquera de vos pode ser algo moi próximo ás caldeiras do inferno ou á pota de cocer o marisco. A música segrega una de endorfinas impresionante, algunhas persoas provocan en min auténticas inundacións mórficas, durmir, a literatura, as tormentas. Hai cousas que se explican bioloxicamente e outras que non. A dor, estrañamente, provoca en todos nós tamén este efecto, e incluso hai estudos que falan da morte como unha avalancha destas sustancias. Neste caso, semella que a razón biolóxica é paliar a sensación dolorosa, pero tamén explicaría por que a dor e o pracer poden estar tan desacougantemente próximos.

Resulta difícil explicar o que se pode entender por hedonismo, porque a min dáme a impresión de que, aínda que a definición mais aséptica sería “a busca inmediata de pracer” hai algo nesta palabra que nos fai pensar nuns praceres e non noutros. Mentres escribo isto soa Bud Powell, e a miña intención ao poñelo era única e exclusivamente poñerme cega de opioides endóxenos, pero ninguén diría que esta é unha actitude hedonista. Si parece mais hedonista, por exemplo, saír toda a noite polos garitos menos recomendables da cidade, aínda que a intención sexa exactamente a mesma. Tras todo isto subxace certa idea xudeocristiá do pracer como algo morboso, lúbrico e destructivo. A busca incesante do pracer seca a alma e impídenos abrir a nosa mente a un coñecemento superior. O sexo como xeito de obter placer é algo indigno que destrúe o respecto dos seres humanos, é “utilizar” ao outro.

Por suposto que hai placeres que poden resultar destructivos (aínda que na maior parte dos casos sexa unha cuestión de medida), pero eu creo que, no fondo, todo o que facemos é porque, dun xeito ou outro, mais ou menos egoistamenta, provócanos placer, aínda que sexa ter un blog, acadar as mais altas cotas da arte e a filosofía ou ir de cooperante a Namibia. De feito, dende o meu ateísmo militante, non podo entender a vida se non é como unha busca incesante de placer e benestar. Outra cousa é que o desexe para todo o mundo, e non só para min mesma.