Navegación por
Etiqueta: pseudociencias

Placebo e Nocebo

Placebo e Nocebo

Hai pouco chamáronnos a Casto Rivadulla e máis a min para intervir na Radio Galega explicando cousas sobre o efecto placebo e nocebo. Como unha entrevista de poucos minutos faise curta para unha explicación pormenorizada, quedei con ganas de escribir unha entrada sobre o tema.

O efecto placebo é como a política, que todo o mundo fala sobre ela, pero con escaso coñecemento do tema. Parecería que é como unha sensación de que algo che fai efecto, pero en realidade non, como unha percepción errónea, pero o certo é que o efecto placebo produce mellorías reais e medibles, de orixe interna, iso si, pero reais.

O efecto placebo é a resposta neurofisiolóxica que se produce nun organismo ante a administración dunha substancia sen efecto farmacolóxico, por exemplo, unha pílula de sacarosa. O noso cerebro agarda que pasan unha serie de cousas cando toma unha pílula, e segrega unha serie de neurotransmisores que, estes si, teñen un efecto farmacolóxico sobre o noso organismo. Sobre todo, son moléculas que teñen que ver coa diminución da dor e a ansiedade e cos sentimentos de benestar, como os opioides endóxenos, os cannabinoides e a dopamina e serotonina. Se vos lembrades do can de Pavlov, ven sendo un pouco o mesmo.

Este mecanismo, moi ben coñecido en medicina, ten unha importancia central en investigación, porque calquera fármaco ten que demostrar que a súa efectividade é superior á do placebo: é dicir, que fai algo, máis aló do que xa fai o teu propio cerebro. Para isto, deséñanse experimentos dobre cego. Divídense aos pacientes en dous grupos, e a un deles adminístraselles o fármaco, mentres outro grupo vai recibir unha presentación idéntica, pero sen substancia activa. Os participantes non saben cal dos dous están a recibir (son “cegos”) e o investigador tampouco sabe que grupo recibe o fármaco real (segundo cego).

Isto é un primeiro paso imprescindible, pero tamén presenta certos problemas éticos, porque implica non tratar aos pacientes do grupo controlado con placebo, que padecen tamén a enfermidade. Por isto, é frecuente que os estudos frente a placebo se deteñan no momento no que xa está claro que o fármaco presenta superioridade.

Ademais, o efecto placebo ten un reverso tenebroso, o efecto nocebo. Nunca líchedes o prospecto dun medicamento e inmediatamente comezáchedes a padecer todos os efectos secundarios descritos, especialmente aqueles máis leves e difusos, como náuseas, dor de cabeza ou calafríos? Pois iso é o nocebo. Igual que o noso cerebro é quen de diminuír por si mesmo o malestar, tamén é capaz de provocalo.

Placebo e nocebo son as dúas caras da mesma moeda, e sempre hai que telos en conta en calquera intervención. A confianza e a boa relación médico-paciente tamén son un poderoso placebo. Por outra banda, tamén están detrás da suposta efectividade das pseudoterapias e o “amimefuncionismo”. Por suposto que che funciona, o que pasa que o que funciona é o teu cerebro, que é de balde, non unhas sacarinas carísimas.

Hai persoas que, nun triple salto mortal argumentativo para defender as pseudoterapias, defenden que, se o que as fai funcionar é o placebo, iso tamén é un efecto. Por suposto, o problema das pseudoterapias non é que sexan iguais a placebo, senón que son fraudulentas, é dicir, que non fan o que din facer. Ademais, como expliquei antes, nos ensaios científicos non se considera ético continuar o tratamento con placebo unha vez se demostra que un tratamento é eficaz. Isto é así porque, obviamente, o placebo é un efecto débil, non “cura” nada, simplemente diminúe o malestar. Polo tanto, tratar calquera patoloxía con placebo é de por si pouco ético, máis aínda se o paciente está sendo enganado cun produto ao que atribúe efectividade.

Por último, a quen vos diga que a homeopatía ten efecto porque funciona en nenos e gatiños, faládelle do placebo by proxy (ou “vicario”), que é o motivo polo que o investigador tamén debe ser cego nos ensaios clínicos: as actitudes na persoa que administra un placebo tamén poden activar estes mecanismos neurobiolóxicos.

Así que non, non lle deades a Patucos antipulgas homeopáticos e non tomedes anticonceptivos homeopáticos. Ah, que non os hai! Que curioso, non?

Referencias

1. Benedetti F, Carlino E, Pollo A. How placebos change the patient’s brain. Neuropsychopharmacology. 2011;36(1):339–354.

2. Benedetti F. Placebo and the New Physiology of the Doctor-Patient Relationship. Physiological Reviews. 2013 Jul;93(3):1207–46.

3. Lander ES. Brave New Genome. New England Journal of Medicine. 2015 Jul 2;373(1):5–8.

4. Petkovic G, Charlesworth JE, Kelley J, Miller F, Roberts N, Howick J. Effects of placebos without deception compared with no treatment: protocol for a systematic review and meta-analysis. BMJ open. 2015;5(11):e009428.

Arrogantes e agresivos

Arrogantes e agresivos

O escepticismo está de moda. A prensa xeralista que, salvo excepcións, dá por boa calquera información espectacular por tendenciosa ou disparatada que sexa, parece que caeu na conta de que existe un grupo de persoas que reclaman algo moi simple: demostrar as afirmacións. O escepticismo é como o feminismo, resulta unha etiqueta incómoda para unha idea do maior sentido común. As mulleres son persoas. Demostra iso que dis. Ambas son ideas moi potentes e polo que parece, agresivas e radicais.

O movemento escéptico está a sufrir agora, en moita menor medida (aínda non tivemos baixas) os mesmos ataques que o feminismo leva sufrindo os últimos cen anos. Acusar a alguén de ser pouco respectuoso por pedir probas de afirmacións extraordinarias, como, non sei, embarazos milagrosos ou mortos que resucitan, e negarse a crelo se non se proporcionan, é moi parecido ao que temos que escoitar todos os días sobre o feminismo. Reivindicacións básicas e de sentido común (non ser insultada pola rúa, que o que venden nas farmacias cure o que di curar…) trátanse como se fosen peticións esaxeradísimas ou ridículas, e créase un clima de opinión en torno a elas que favorece que non sexan tomadas en serio. Cando te queixas, dinche que es moi agresiva e así non vas conseguir nada, que non caes ben, ou que non é para tanto.

Do mesmo xeito que non hai graos en canto á igualdade (non se pode ser máis ou menos iguais), tampouco existe un punto equidistante entre a verdade e a mentira. Non hai fraudes máis fraudulentos ca outros, só máis ou menos perigosos.

En realidade, o problema non está na defensa de dúas ideas contrapostas. Igual que no caso do feminismo, o escepticismo loita contra un sistema de crenzas que ata o momento constituían o paradigma dominante. Esquecemos moi axiña que, ata non hai moito, pedir probas de afirmacións absurdas e irracionais podía acabar en cadea, ou o que é peor, en churrasco. Quen acusa aos escépticos de ser os voceiros da “oficilialidade” son os mesmos que din que as leis benefician ás mulleres: os que teñen medo de perder privilexios. Quen quere manter o seu chiringuito, ou non lle resulta cómodo que o poñan en cuestión, ou non lle apetece revisar as súas crenzas. Quen está moi cómodo, en definitiva, coas cousas tal e como están.

Ademais da acusación de arrogantes (por pedir probas, ollo. Por dicir cousas incomprobables como verdades absolutas, non), o outro grande argumento é que “a xente precisa crer en algo”. En algo irracional ou sobrenatural, enténdese. Eu creo en moitas cousas, nos meus amigos, na sanidade pública e en que Dune é unha boa peli, pero non é iso. É un argumento para non remexer moito. Como sempre existiron crenzas irracionais, charlatáns e curandeiros, por que imos tratar de cambialo? Incluso, pode ser como apelar á natureza humana: as persoas precisan crer nalgo. As mulleres son de tal maneira. Dicir que algo é como é, sempre o foi e sempre o será, ademais de un argumento de patacón digno de Ayn Rand, é un xeito moi efectivo de desactivar calquera expectativa de cambio.

Outra cousa que teñen en común o movemento escéptico e o feminismo é a acusación constante de ser agresivos. Ten graza que, perante os millóns de mortos das relixións organizadas ou do machismo, dúas ideoloxías que se caracterizan por non ter causado nin unha soa baixa teñan que aturar o sambenito de “agresivas”. Estamos loitando contra os que posiblemente sexan os dous paradigmas ideolóxicos máis letais da humanidade, pero esíxenos que o fagamos cun sorriso, que sexamos simpáticos e que non alcemos moito a voz. Que non molestemos moito, en suma.

Imaxe Día 52: Revisión. Ángel Arcones en Flickr, baixo licenza CC

Escépticos

Escépticos

Estou enganchada ao programa “Escépticos”, da ETB.  Ademais de que é un programa impensable en case calquera tele, privada ou pública, no que a temática se refire, é unha obra mestra formal en varios aspectos: unha banda sonora espectacular escollida de entre os grandes éxitos do jazz e o swing mais clásico, un formato en dúas partes, coas opinións “da rúa” ao principio e despois a explicación dos expertos, e a deliciosa ironía de Luis Alfonso Gámez tratando con toda caste de magufos, iso si, con toda educación.

Ademais, tiveron o bo gusto de pararse en detalles como a cor corporativa amarela, supoño que en alusión ás supersticións asociadas a esa cor, ou que na grande maioría dos planos se vexan claramente os micros, os cables, aos técnicos, o tablet que leva o presentador na man… Resulta un recordatorio constante do que un programa ten de artificio tecnolóxico, e polo tanto non presenta a realidade, se non unha visión moi determinada e mediada da realidade.

O programa é altamente recomendable de por si, pero case tan interesante me parece o fenómeno que representa, e o contrafenómeno que se lle opón: a proliferación de voces escépticas e ateas en Internet, que se rebelan por fin abertamente contra a superstición do tipo que sexa, onde até hai pouco era case de mal gusto demostrar o teu desacordo co que entraba dentro do caixón desastre das “crenzas”, ou o que é peor, do “alternativo”.

Coido que é necesario aclarar que tipo de opinións caen baixo a definición de escéptico: aqueles que consideran (consideramos) que o método científico é o único método válido (si, o único) para explicar a realidade, e que para que algo sexa certo necesita probas fiables e cientificamente válidas, e canto mais extraordinaria sexa a afirmación, mais extraordinaria deberá ser a proba, como dicía o Mestre.  Así pois, o inimigo pode ser tanto as relixións organizadas como os movementos antivacinas, anti-antenas, anti-medicina ou diversas herbas do ramallo das terapias alternativas, sexa o reike, a homeopatía o as flores de Bach. Todos merecen por igual o azote do discurso racional e o cuestionamento público.

Non pensabamos que se ían render sen pelexar, pero sorprende a virulencia da resposta que atopan os escépticos nos autodenominados alternativos. En primeiro lugar, por suposto, a sempre socorrida identificación cos lobbies farmacéuticos ou os mecanismos estatais e polo tanto represores. Pero despois xa pasan directamente á descalificación persoal e incluso á ameaza velada, por suposto sen esgrimir ningún tipo de argumento para defender a súa postura. Sinxelamente, se non pensas como eles, es unha vendida ao capital, a Pfizer ou ás petroleiras, dependendo de con quen fales.  En resumo, en canto lles tocas un pouco a moral, ou os argumentos, a fauna alternativa comeza a comportarse como o que realmente é: unha seita.

De todas formas, o balance final de todo isto é positivo, porque contribúe e visibilizar as críticas ao pensamento anticientífico e tamén a poñer de relevo a escaseza argumental da que adoecen, se non son capaces de fiar un discurso mais profundo que o daquela pintada mítica de Ferrol (“Rafita, te vamos a matar”, lido con sotaque coruño) para apoiar as súas extraordinarias afirmacións.  Así que supoño que, como di a única parte que me gusta do Quixote, se ladran, é que cabalgamos.

O rottweiler de Darwin (II)

O rottweiler de Darwin (II)

Para o señor Mira, que entrou o outro día no Espello, comeu unha berenxena rechea, e cando marchou deixou todo emporcallado destas ideas, que non hai quen as quite. E mira que lles freguei con Mistol, e nada.

Como dicía no post anterior, preocúpame esta tendencia da esquerda mais moñas de amosar unha absurda tolerancia cara a ideas disparatadas ou absurdas no nome do dereito de cada cal a opinar. Pero aínda me preocupa mais a tendencia da dereita mais reaccionaria a apropiarse do discurso científico, deixando aos científicos de esquerda loitar entre dúas augas: os seus propios compañeiros da esquerda mirándoos con desconfianza por empregar argumentos científicos e polo tanto sospeitosos de reaccionarios e os outros científicos de dereitas pensando que son chamáns con cascabeis polas súas ideas esquerdistas e polo tanto sospeitosas de anticientíficas. E unha calexa sen saída na que moit@s nos atopamos case que a diario: únome aos fachas que pensan coma min no profesional, ou aos homeópatas que pensan parecido a min no político? A miña resposta é: a ningún dos dous, aínda que sexa unha postura incómoda, e recades maiormente leña por ambas partes.

Para poñer un exemplo xeral do problema, ocórreseme o caso, do que fala o propio Dawkins, do chamado darwinismo social, que ven sendo a xustificación capitalista das súas aberracións baseándose nunha lectura igualmente aberrante de Darwin. Basicamente trátase de que, xa que a natureza funciona así, a sociedade faino do mesmo xeito. Non porque deba ser así, senón sinxelamente porque así é como as cousas son. O capitalismo, dende este punto de vista, non sería un sistema económico en contraposición a outros posibles sistemas, senón a forma natural na que funciona o mundo. O forte gaña, o feble perde e morre de fame. Conclusión secundaria: calquera outra idea sobre un sistema económico diferente ou alternativo é ideoloxía, en contraposición ao capitalismo, que é a realidade.

Non fai falla que explique aquí como de nociva e retorcida é esta idea, que nos condena a tod@s @s que pensamos que hai cousas que cambiar á condición de exaltad@s ou inxenu@s, no mellor dos casos. Pero si vou poñer un exemplo de como funciona esta falacia paralóxica: a inicios do século XX, co descubrimento dos antibióticos, apareceu a posibilidade de curar a sífilis. Por estraño que nos pareza hoxe, isto xerou unha forte resistencia, ante a idea de que os pecadores que contraían a sífilis por actividades lúbricas e por outra banda bastante divertidas se libraran de rositas do problema. Por suposto, o sentido común impúxose e a sífilis está practicamente erradicada en Europa. Pois ben, este feito está ao mesmo nivel que a idea que sostén o darwinismo social: o feito de que algo sexa así (a sífilis contráese por contacto sexual co portador e é potencialmente letal sen tratamento) non quere dicir que deba ser así (imos deixa á xente morrer de sífilis, porque é o xeito no que as cousas son).

A idea do darwinismo social forma parte desa tendencia tan postmoderna e tan chachi do chamado “discurso cero”, que consiste en situar certas ideas no punto teórico da neutralidade, en oposición a outras ideas “politizadas”. Segundo isto, o liberalismo económico é neutro, pero as doutrinas socialistas ou comunistas son partidistas ou ideoloxía. O nacionalismo español é neutro pero os nacionalismos periféricos están ideoloxizados. Creo que xa pillades por onde vai a cousa, non si? O truco, o paraloxismo, ou mellor aínda, o sofisma que oculta o pensamento cero é a identificación (consciente e interesada, por certo) entre a descrición dos feitos e o “debe ser”. Como a xente morre de sífilis, a xente debe morrer de sífilis. Descubrir e describir a espiroqueta da sífilis, e constatar que a penicilina a destrúe, é científico, pero empregar este coñecemento para curar a sífilis sería inadmisiblemente sesgado e partidista. Cada día, como individuos  e como especie, decidimos modificar cousas que inicialmente eran doutro xeito. O que decidimos modificar e o que non, é necesariamente ideoloxía.

P.D: a segunda imaxe corresponde a unha das sagas de X-Men, a Era de Apocalipse, un universo alternativo no que impera un darwinismo social extremo. E Cíclope é dos malos!

O rottweiler de Darwin (I)

O rottweiler de Darwin (I)

En 1882, Henry Huxley, co-descubridor da teoría da evolución, leva a ombros o cadaleito de Darwin, demostrando que na investigación científica non todo é competencia despiadada. Huxley chegou á mesma conclusión que Darwin pouco antes da publicación da Orixe das Especies, e escribiulle facéndoo partícipe dos seus traballos. Darwin mencionou os estudos de Huxley no seu libro, e así comezou unha colaboración prolífica e intensa, que lle valeu a Huxley o apodo de Darwin’s Bulldog, por defender o darwinismo con apaixonamento nos debates nos que o mestre, xa ancián, non podía estar presente.

Darwin necesitou no seu momento un defensor mais novo e enérxico ca el mesmo, sobre todo sendo a súa teoría tan incómoda e revolucionaria como resultou. Os tempos de Darwin e Huxley non son os nosos, pero semella que o mestre continúa a precisar defensores.

Richard Dawkins tamén gañou por méritos propios o alcume de Darwin’s Rottweiler, en recordo daquel outro apaixonado defensor do darwinismo. Un alcume, por outra banda, que se nalgún momento pretendeu ser ofensivo, resulta en realidade profundamente afagador. É necesaria hoxe por hoxe unha defensa da evolución tan enérxica como a que levou a cabo no século XIX o primeiro bulldog de Darwin? Pois por desgraza, e aínda que pareza incrible, semella que si. Se cadra no ámbito europeo resúltanos estraño que algueń poña en dúbida a evolución, pero o 40% dos estadounidenses cren no deseño intelixente, e as cifras elévanse arrepiantemente cando se trata de Sudamérica.

En calquera caso, tamén en Europa cocemos fabas, e aínda que aquí non estea tan en boga o creacionismo, non estamos libres tampouco dunha certa visión relativista do coñecemento científico, e dunha mal chamada tolerancia relixiosa que nos leva a dicir que debe ser respectada calquera idea, por disparatada que sexa, se se expresa como un dogma de fe. Como dixo Dawkins: “sostemos a conveniente ficción de que as opinións relixiosas posúen certa clase de dereito a ser respectadas automaticamente e sen cuestionamentos”. Dende a propia esquerda, ás veces temos medo de parecer dogmátic@s ou reaccionari@s cando defendemos argumentos científicos e o seu valor de feito demostrado por riba de opinións, crenzas ou ideas pseudocientíficas. Semella que é de mal gusto facer notar que non, non é unha opinión, e non, a ciencia non é equiparable a outras formas de coñecemento “revelado”, pola sinxela razón de que a ciencia funciona. Outra frase gloriosa de Dawkins: “As teorías sobre a creación do ser humano anteriores a 1859 (en referencia á data de publicación da Orixe das Especies) están moi ben, salvo porque non son certas”. Se alguén defende unha opinión contraria á selección natural, está no seu dereito de facelo, só que non é certa! E o mesmo vale para a cristaloterapia, a homeopatía, a terra plana ou a arca de Noé. Estás no teu dereito de crelo, pero non é certo!

Así que, polo que a min respecta,á pregunta de se é necesario un ateísmo militante, a respota é: por suposto. Non serve de nada esta actitude falsamente tolerante que se nos quere obrigar a adoptar. Neste tema, non se trata de tolerancia ou intolerancia, senón de feitos comprobados e outros que non o están. Hai que dar a batalla, entrar nos debates e converternos tod@s, un pouco en rottweilers de Darwin, ou do pensamento científico se o preferides, dende unha postura de esquerdas e progresista, e non permitir que o fundamentalismo relixioso, a supersitición ou as paraciencias nos gañen a partida porque non puxemos a suficiente paixón en defender as nosas posturas. Como di o rottweiler, é tempo de enfadarse.

A falacia do natural

A falacia do natural

Empregar o argumento de que algo é “natural” para xustificar que é bo, ou mellor que calquera outra cousa que pode ser considerada “aritificial” por contraste, é un hábito bastante estendido entre persoas de tódalas tendencias políticas e ideolóxicas imaxinables. Pódese escoitar en Intereconomía tanto como nun club de amas de casa ou nunha comuna hippie. Ou mesmo en Saber Vivir ou no programa de Iker Jiménez.

Non vou dar unha serie de argumentos para desmentir a suposta bondade do natural, iso xa o fixeron antes ca min outros mellores e mais grandes, aínda que o só feito de que se empregue por un espectro tan amplo de ideólogos debería darnos que pensar. Sinxelamente, vou mencionar unha serie de cousas que son supostamente naturais para quen o emprega:

Son naturais…

-As plantas. Todas elas.

– A heterosexualidade.

– A maxia.

– O nudismo. Tamén no inverno.

– Ser vexetarian@. Ou comer carne, depende.

– Ter trece fillos.

– A miopía. E o astigmatismo.

– A marihuana. Perdón, tamén é unha herba.

– A homeopatía.

– A parella tradicional, e o papel tradicional da muller

– Non ducharse (polo do manto ácido e tal).

–  O parto na casa.

– Que as termitas devoren a túa casa.

– As clases sociais

– As dores do parto. E morrer de parto.

–  O patriarcado.

– Non usar tampóns.

– As compresas con yogur

– Morrer nov@

Ben, isto último non llo escoitei defender a ninguén, pero é consecuencia directa e natural de varias das anteriores.

Schhhhh…

Schhhhh…

A frase que acompaña este cartaz (que tirei daquí) di algo así como: “Se tiveras unha idea que vai sacudir á sociedade, gardaríala para ti mesmo?”.

Hai un par de días cumplíase o 200 aniversario da morte de Darwin, e este ano temén se conmemoran os 150 anos da publicación de A Orixe das Especies, o libro que cambiou o mundo para sempre. Non sei de quen é a cita (axuda, por favor!) que di que Copérnico sacou ao ser humano do centro do Universo, Darwin díxolle que era como os outros animais e Freud quitoulle a última ilusión, a de ser dono da súa propia mente. Tres caídas bíblicas, a cal mais dolorosa. Se teño que escoller, coido que o peor golpe no ego humano foi o que nos infrinxiu a teoría da evolución, a xulgar cando menos polas reaccións que aínda hoxe suscita.

De Darwin xa falaron outros blogs mellor ca min, así que vou adicar este post aos creacionistas, que son a xente mais divertida do mundo. Porque recoñeceredes que discutir unha por unha, con argumentos a cal mais disparatados, as probas da evolución das especies, require un certo sentido do humor. Non vos perdades, por exemplo, “Dinosauros, toda a verdade“. Os argumentos son basicamente os mesmos que atopou Darwin cando publicou a súa obra: a complexidade irreductible e as características do universo.

O primeiro argumento ven dicindo que unha estrutura viva complexa, como por exemplo un ollo (Darwin estaba obsesionado co tema do ollo, e parecíalle o punto mais feble da súa teoría) require dun deseño intelixente, porque se falla calquera dos seus compoñentes deixa de ser funcional. Por suposto, na natureza hai múltiples exemplos de ollos de diferentes tipos, mais e menos complexos e que funcionan mellor ou peor, co cal este argumento non se sostén.

O segundo, asegura que se o Universo fose só un chisco diferente a como é, non podería existir a vida, e polo tanto as condicións previas están coidadosamente seleccionadas polo creador. Isto é o que en lóxica (cantos de vós sodes do plano de estudos de BUP?) se denomina tautoloxía, un argumento circular: aínda aceptando que isto sexa así, cousa que non sabemos, obviamente a vida existe nestas consicións, e se foran outras non existiría e non estariamos falando disto.

Pero o que fai do creacionismo unha pseudociencia non é que teñan unha inmensa paciencia para refutar o irrefutable, senón que poñen o carro antes dos bois. Se tratas de falsar unha hipótese á que chegas mediante a fe, e non mediante a lóxica, e ignoras as probas que tes en contra, autmaticamente deixas de facer ciencia e pasas a facer trucos de feira. Ocorre o mesmo que co omnisciente argumento para convencernos da existencia de deus: non podes probar que non exista. Claro que non, porque diso vai a ciencia, queridos, de demostrar cousas que existen. Se non, tamén existirían as sereas e Alf. Aquí do que se trata é de aproveitarse da escasa formación científica que ten a poboación en xeral para sementar dúbidas absurdas. A crenza é unha cousa, á marxe do que eu opine, e outra é o engano.

Campos morfoxenéticos? (e 2)

Campos morfoxenéticos? (e 2)

A idea dunha memoria colectiva non é patrimonio do doutor Sheldrake. De feito, o que el postula parécese moito á idea de Jung dun incosnciente colectivo, que ao principio era moi semellante eo supereu freudiano (unha conciencia social e moral) e rematou derivando na idea dunha memoria de especie, un caudal común de coñecementos que os seres humanos compartimos polo feito de selo. Jung explicaba con isto cousas como a telequinese ou a telepatía, que serían reverberacións na memoria colectiva.

Supoño que si é certo que compartimos cousas polo feito de pertencer á mesma especie, pero eu opino que son mais ben xeitos de organización da información que información en si mesma. É como se todos tiveramos o mesmo disco duro, pero cada un pode metelle os programas que lle pete. Vai ter funcións distintas, pero o xeito de traballar é o mesmo. O que non comparto con Jung nin con Sheldrake é esa idea de certa transmisión xenética da información. Ou mellor: a idea non me parece nin boa nin mala en si mesma, pero hai que demostrala. Por moi disparatadamente xenial que semelle, hai demostrala para que sirva de algo.Como se explica entón (pregúntase Sheldrake, MD, ao que non podo deixar de imaxinar cunha capa con lúas e estrelas) o feito de que o cociente intelectual da especie humana aumente progresivamente nos tests? Ocórrenseme varias explicacións alternativas, como por exemplo o maior hábito de lectoescritura ou de pensamento abstracto que temos hoxe en día, ou que o CI sexa un instrumento defectuoso sesgado polo nivel cultural. Non son nin mellores nin peores explicacións, pero teñen a avantaxe de que se poden deseñar experimentos para descartalas ou confirmalas. Como probamos a existencia da alma, de deus ou da memoria colectiva? Se fora agnóstica, diría que son obxectos espirituais que caen fóra do alcance da ciencia. Como non o son, digo que son ideas que non admiten refutación, e polo tanto valen o mesmo que dicir que hai unha pequenos homiños verdes que me falan e que só eu podo ver.

Pensar que existen realidades mais aló da nosa capacidade de coñecemento é ter en moi pouca estima á nosa especie. Podemos dicir que hai cousas que non sabemos aínda, pero cando alguén sostén que tal ou cal idea non é demostrable (ou refutable) e nunca o será, porque pertence a outra orde de cousas, dá para desconfiar. Aí xa estamos entrando no cenagoso terreo da fe.